Blăjel - wioska w sercu Siedmiogrodu.

Naszą bazą noclegowo-wypadową w Siedmiogrodzie była wioska Blăjel  (węg. Balázstelke, niem. Klein-Blasendorf). Położona kilka kilometrów na północ od Mediaș i jest to praktycznie samo serce Transylwanii. 

Historia Blăjel sięga co najmniej XIV wieku, a przynajmniej z tego stulecia pochodzi pierwsza wzmianka o niej. Jak w niemal każdej siedmiogrodzkiej miejscowości mieszkało w niej kilka narodowości, ale dominowali Rumunii. Do czasów II wojny światowej drugą nacją byli Niemcy, następnie Węgrzy i pojedynczy Żydzi. W okresie komunizmu liczba Niemców zaczęła spadać, choć jeszcze w latach 70. było ich w gminie kilkaset. Obecnie zostało kilka osób, natomiast Madziarów mieszka ponad dwustu (na półtora tysiąca osób). Ciężko oszacować rzeczywistą liczbę Cyganów - spis mówi o kilkunastu procentach, lecz chodząc ulicami ma się czasem wrażenie, że jest ich większość. 

Zabudowa to liczne domy w stylu siedmiogrodzkim. Nie wszystkie są bardzo stare, niektóre noszą daty z okresu powojennego, lecz architektonicznie nawiązują do bardziej leciwych sąsiadów. Część jest mocno zaniedbanych, wiele to opuszczone rudery, ale nierzadko zobaczymy obiekt odpicowany, w który włożono kupę kasy. 

Przy głównym skrzyżowaniu stoją dwa Pomniki Poległych, oba rumuńskie. Pierwszowojenny prezentuje klasyczną formę, natomiast drugowojenny to poszarzały łuk z trzema nogami.

W Blăjel znajdziemy aż cztery świątynie i podobną ilość cmentarzy. Podobną, ponieważ nie jestem do końca pewien, jak należy je liczyć. Najbliżej przelotówki wybudowano w 1864 roku cerkiew greckokatolicką. Tę religię wyznaje kilka procent mieszkańców.

Dookoła rozciąga się niewielki cmentarz. Cechą charakterystyczną nie tylko na tej nekropolii, ale również na innych, są symbole Drzewa Życia.

Wiele to grobów żołnierskich, pewnie większość symboliczna. Na starszych widnieją zdjęcia mężczyzn w austro-węgierskich mundurach i daty wraz z miejscami śmierci oraz wiek. Czasem wygląda to ciekawie: na jednym jest napisane "1915, Rosja, Brześć Litewski", a na sąsiednim również "1915, Brześć Litewski", ale już "Polska".

Jeszcze więcej jest poległych w II wojnie światowej: "1942, Rosja, 23 lata; 1944, Rosja, 24 lata; 1945, obóz jeniecki, Rosja, 23 lata; 1942, Lichatschieva, Rosja, 30 lat". Niekiedy na jednym nagrobku upamiętniają i ojca i syna, których śmierć dzielą niecałe trzy dekady.

Niedaleko cerkwi katolickiej wznosi się prawosławna. To dość nowa świątynia, w dodatku miała zamkniętą bramę i nie udawało się wejść nawet na podwórko, więc nie budziła mojego większego zainteresowania.

Do kolejnego domu modlitwy trzeba się wspiąć. Na wzgórzu stał kiedyś kościół warowny, ale pod koniec XIX wieku był w tak złym stanie, że postanowiono go zburzyć. W jego miejscu w 1901 roku wybudowano nowy obiekt w stylu neogotyckim, służący niemieckim ewangelikom.

Z powodu braku wiernych kościół nie jest już obecnie używany. Dookoła panuje cisza przerywana tylko brzęczeniem owadów i cykadami. Można stąd popatrzeć na pofałdowaną okolicę.

Obok mamy cmentarz, nieco zaniedbany i częściowo zarośnięty. Poza pojedynczymi przypadkami ostatnie pochówki to lata 70. i 80., końcówka ery Ceaușescu. Drzewa Życia pojawiają się zamiast krzyży.

Nie mogło braknąć ofiar wojennych. Oczywiście dominują napisy o treści "gefallen in Russland". Niemieccy obywatele trafiali do rumuńskiego wojska i wysyłano ich na wschód, jak innych obywateli. Były jednak wyjątki: rumuńscy Niemcy mogli zaciągać się ochotniczo do jednostek Waffen-SS, m.in. do Dywizji Górskiej "Prinz Eugen". Stacjonowała ona w okupowanej Jugosławii i zasłynęła z wielu zbrodni wojennych. Poległy w 1943 roku Erhard nie był zatem przypadkowym poborowym.

Najstarszy nagrobek z napisami po węgiersku.

Trochę bardziej na południe jest wydzielona osobna kwatera i właśnie nie wiem, czy to jest osobny cmentarz, czy część ewangelickiego. Jest na niej tylko kilkanaście grobów z rumuńskimi nazwiskami, po zdjęciach wydaje się, że przynajmniej część z nich to Romowie. A może to sektor rzymskokatolicki?? 

Samotne gospodarstwo oddziela tę kwaterę od cmentarza kalwińskiego, gdzie leżą prawie sami Węgrzy. Tutaj również wiele grobów nie posiada krzyża, a jedynie Drzewo Życia.

Madziarzy mają ciasną, ale własną kaplicę kalwińską.

Największy cmentarz, prawosławny, był w pobliżu nowej cerkwi, ale wyglądał na tyle nowocześnie, że go odpuściłem.

Pierwotnie planowałem, że nocować będziemy na znanym już nam kempingu w wiosce Aurel Vlaicu w zachodnim Siedmiogrodzie. Prowadzili go Holendrzy i posiadał basen. Kilka tygodni przed wyjazdem zacząłem jednak czytać, że kemping strasznie podupadł, syf, bród, bezpańskie psy, nikt o niego nie dba. Poszukałem więc innego i znalazłem właśnie Blăjel - tutejszy kemping też prowadzi Holender i też posiada basen 😉. W letnie miesiące jest on wielkim atutem.

Kemping jest niewielki, to de facto podwórko mogące pomieścić kilkanaście osób. My postanowiliśmy zamieszkać w pokoju, a właściwie w apartamencie ulokowanym na parterze takiego pięknego, starego domu. 

A w środku pokój z wielkim łóżkiem i starym piecem kaflowym, wielka kuchnia i łazienka. Jedyny minus był tak, że nie działał telewizor. Powiedziałem gospodarzowi, że lubię słuchać miejscowej muzyki, więc przyniósł nam... radio 😛.

Dawniej obok stał drugi stary dom, ale Holender go zburzył i postawił nowy, mniejszy. Nie jest to architektura siedmiogrodzka, lecz może się podobać. Widać też, że zielony kolor to podstawa, studnię, płot i bramę też tak pomalowano.

Sporo tu kwiatów, drzewek, nie jest to betonowa pustynia.

Cerkiew prawosławna wydaje się być zaraz za płotem.

Czas wolny mija na czytaniu zaangażowanej literatury, drzemaniu, piciu piwa i podjadaniu. A także łapaniu niespodziewanej opalenizny: pierwszego dnia przy zachmurzonym niebie tak nas spiekło, że wyglądaliśmy jak kurczaki z rożna!

Co jakiś czas ulicą przemknie karetka na sygnale. I w związku z tym mała dygresja: w latach 80. pogotowie ratunkowe ponoć nie wyjeżdżało do osób w wieku 70 i więcej lat. Powód? Oszczędności, towarzysz Ceaușescu uważał, że nie ma sensu ratować chorych, którzy już się państwu nie przydadzą. W związku z tym obywatele masowo podawali, że mają 69 lat, a lekarze udawali, że w to wierzą.

Oczywiście nie mogło zabraknąć kąpieli. Gospodarz twierdził, że woda ma 24 stopnie i taką temperaturę pokazywał termometr. Moim zdaniem był on jednak trzaśnięty (termometr, nie gospodarz), gdyż woda była bardzo zimna! Jeszcze długo po zanurzeniu czuć było dreszcze, na pewno nie mam takiej reakcji przy 24 stopniach! I nie była to raczej zasługa różnicy temperatur (w Blăjel powietrze miało wówczas nieco ponad 30 stopni), ale fakt, że pobieraną ją... ze studni 😛.

Czasem niebo zaciągało się ciemnymi chmurami, a z różnych stron zaczęły dochodzić odgłosy burzy. Rumuńskie Karpaty słyną latem z dynamicznej pogody, pamiętam ją z poprzednich wizyt. Co prawda okoliczne szczyty nie są zbyt wysokie, dochodzą do pięciuset metrów, ale to jednak góry.

Holender spoglądał wówczas na niebo fachowym wzrokiem i stwierdzał.

- Będzie albo nie będzie padać.

Prorok jakiś albo baca?

- U nas rzadko pada - wyjaśniał. - Wzgórza deszczu nie przepuszczają. W Mediaș potrafi lać, a u nas sucho.

I miał rację, czasem spadło kilka kropel i nic poza tym. Jedyny deszcz trafił się pierwszej nocy.

Moją ulubioną czynnością było wchodzenie po stromych schodach na piętro, skąd z balkonu można było popatrzeć na najbliższą okolicę. Sąsiadujące z nami gospodarstwo, rzędy czerwonych i brązowych dachów, jeden z trzech sklepów, cerkiew unicka. Bardzo mi się podobał ten widok, więc uwieczniałem go o każdej porze dnia.

Kemping z góry, a na drugim zdjęciu spojrzenie w stronę głównej ulicy oraz na kościół ewangelicki.

Miejscowa menażeria. Za drugim płotem było więcej kur, które lubiły dawać długie koncerty. Wieczorami sporadycznie ujadały psy, przelatywały wojskowe śmigłowce oraz kłócili się Cyganie, których było słychać na pół wioski.

Generalnie tłumów na kempingu nie było. To ponoć norma, większa frekwencja jest dopiero w sierpniu. Pod dachem, oprócz nas, nie spał nikt. Pod namiotem lub w kamperach w sumie przewinęło się z dziesięć osób, w tym dwie rodziny z Polski. Z jedną, mieszkającą w Jeleniej Górze, siedzieliśmy dość długo w pierwszy wieczór po przyjeździe. Zwiedzali Rumunię bez klimatyzacji, bo mieli stare auto i wozili ze sobą słoiki. To drugie było jednak wytłumaczalne, gdyż dziewczyna była uczulona na tyle produktów, że strach było cokolwiek tykać niesprawdzonego. Oprócz Polaków zjawiali się Niemcy na rowerach i Holendrzy, których główną czynnością były nieustanne przepierki.

Próbowaliśmy zachęcić gospodarza, aby napił się z nami wina, ale odmówił.

- Nie mogę - podciągnął koszulę i pokazał długą szramę, ślad po operacji. 

Facet jest naprawdę sympatyczny, trochę gaduła, ale miał jedną wadę: jak chodził, to ciągle gwizdał. Uwierzcie mi, po pewnym czasie zaczyna człowieka szlag trafiać 😛.

Twierdził, że prowadzi kemping od czterech lat, ale jednocześnie tak opowiadał, jakby siedział w Blăjel od trzydziestu. Jedno drugiego nie wyklucza.

- Kiedyś w wiosce był bar, restauracja i piekarnia. Teraz zostały tylko kościoły, ale nikt do nich nie chodzi, czasem starsi ludzie - kiwał głową. - Młodzi stąd uciekają, przyjeżdżają tylko na weekendy. Jakbym się chciał wybrać do kina, to mam godzinę drogi! Teraz jest ciepło, jest ruch, ale w zimę tu naprawdę nie ma co robić, czarna rozpacz. Tu było piętnaście rodzin holenderskich, kupowaliśmy domy po Niemcach, którzy nagle wyjechali. Jednego roku Niemcy tu żyli, w kolejnym już nie było prawie nikogo. Teraz czasem wracają z wnukami, pokazać szkołę i dawne mieszkania. Ale Holendrzy też się zwinęli, oprócz mnie mieszka w Blăjel już tylko jeden.

Jak na prowadzącego kemping przystało, był poliglotą.

- Mówię po angielsku, niemiecku, szwedzku i norwesku. Pracowałem kiedyś w Skandynawii - wyjaśniał, widząc nasze zdziwione miny. - Tylko z rumuńskim idzie mi słabo. Syn i córka mieszkają w Norwegii, tam teraz też są upały. Ale szybciej polecą do Rzymu niż odwiedzą mnie, tu są kiepskie połączenia. Niby w Klużu jest lotnisko, ale mało lotów. To już prędzej ja do nich pojadę jesienią.

Brak knajpy był największym (i chyba jedynym) minusem pobytu. Na wakacjach zawsze stołujemy się w lokalach, gotowanie zostawiamy w domu. A tu nie mieliśmy wyboru. Jak już wspomniałem, są trzy sklepy, w tym jeden dokładnie naprzeciwko kempingu. Codziennie wieczorem kupowaliśmy sobie tam piwo i siadaliśmy z nim na tarasie. Czasem towarzyszyli nam mieszkańcy, najczęściej Cyganie. Piętnastolatki z papierosem w gębie popijające colę, niewiele starsze dziewczyny w ciąży, zazwyczaj drugiej, ale też te dojrzałe, w pięknych, kolorowych strojach, z warkoczami przeplatanymi czerwonymi wstążkami. Żałuję, że nie zrobiłem im zdjęć. Oczywiście jako cudzoziemcy budziliśmy zainteresowanie, ale pozytywne. Słychać było czasem szepty za plecami (Polonia, Polonia). Wyjątkiem był spacer w ciągu dnia, kiedy po coś poszedłem na wieś - wtedy w cieniu, pod drzewami, przy drogach, siedziało albo leżało pełno młodych Cyganek z dzieciakami. Potrafiły za mną łazić z wyciągniętą ręką i nieśmiertelnym "dej, dej", ale wystarczyło je olać.

Któregoś wieczoru pod sklep podjeżdża samochód na poznańskich blachach. Wychodzi wesoły Cygan.

- Dzień dobry! - krzyczy do nas po polsku. - Meine Auto jest z Polska! - chwali się.

Ciekawe, że rumuńscy Romowie jeżdżą z polskimi rejestracjami.

- Do widzenia! - macha na pożegnanie.

Kolejnego wieczoru znowu go widzimy, witamy się jak ze starym znajomym. Tym razem towarzyszy mu drugie auto z rejestracją z Wrocławia. Jakaś nowa moda?

Pod drugi sklep (market samoobsługowy) Cyganie podjeżdżają końskimi wozami. Tata idzie na zakupy, syn pilnuje. 

Skoro nie można kupić obiadu, to musiałem gotować. Do jajecznicy wykupiliśmy prawie wszystkie jajka ze sklepów, czym wzbudziliśmy sensację, bo inni zazwyczaj brali jedynie dwie, trzy sztuki 😛.

Gdy znudziło się odpoczywanie i przesiadywanie pod sklepem, zawsze można było ruszyć na spacer. Najprzyjemniej było na wzgórzach z kościołem ewangelickim, zwłaszcza w promieniach kończącego się dnia.

Widoki na wioskę i pola. Sielsko.

W trawie pasie się samotna owca. Nagle zrywa się, bo na łąkę wbiegły dwa wielkie, czarne psy. Nie miały wobec niej złych zamiarów, ale tak ją przestraszyły, że zaczęła lecieć w moim kierunku, becząc ze strachem, jakby chciała prosić o pomoc.

Uwieczniam niedokończony cygański pałac...

...i nagle aparat wysyła komunikat: "uszkodzona karta! Wymień na inną!". Początkowo sądziłem, że spieprzył się adapter, to się często zdarza, ale nie - jednak padła karta! Nowa, kupiona krótko przed wyjazdem! Prawie tysiąc zdjęć przepadło, w tym z Timișoary i kościołów warownych! Nie powiem, lekko się załamałem! Na szczęście po powrocie do domu udało się odzyskać większość z nich, ale efekt takiego wydarzenia był taki, że Blăjel fotografowałem później na trzech różnych kartach, więc z samej wioski mam kilkaset fotek!

W kolejny spacer idziemy bocznymi ulicami, a potem główną.

I znowu wychodzimy na wzgórze, gdzie ponownie pałętają się różne zwierzaki.

Na koniec trochę ujęć wieczorno-nocnych. Wioska szybko kładła się spać, po zmroku właściwie nikt, poza mną, się nie pałętał i tylko siwy dym z kominów podpowiadał, że niektórzy jednak żyją. Wyjątkiem był jeden wieczór, kiedy w Domu Kultury obok Pomników Poległych odbywała się jakaś młodzieżowa impreza, wtedy kręciły się tam dziesiątki wystrojonych dzieciaków z zaaferowanymi rodzicami.