Vinohrady, Žižkov i Vršovice, czyli Praga nieoczywista.

Współczesna stolica Republiki Czeskiej pod względem terytorialnym stanowi zlepek bardzo wielu dzielnic, które w przeszłości były osobnymi miejscowościami. To nic nowego, niemal każde duże i mniejsze miasto rozwijało się w ten sposób - do starego "jądra" dołączały sąsiednie wioski, a nawet całe miasta. W przypadku Pragi gwałtowny jej rozrost nastąpił w 1922 roku, kiedy to powstała Velká Praha; wcześniejsze próby wchłaniania sąsiadów utykały podczas prac legislacyjnych na skutek sporów pomiędzy Czechami i Niemcami, a także z powodu niechętnej postawy Wiednia, dla którego silna Praga byłaby konkurencją.

W spłodzonym tekście chciałbym się zająć trzema dzielnicami Pragi położonymi na wschód od starówki, ale jednocześnie całkiem blisko. Mowa o Vinohradach, Žižkovie oraz, w mniejszym stopniu, o Vršovicach. Wszystkie stały się one częścią stolicy we wspomnianym 1922 roku.

Wizyta w tych miejscach to dobry pomysł dla osób, które mają przesyt centrum Pragi, niemal zawsze niemiłosiernie zatłoczonego, drogiego i przytłaczającego. Nie są to oczywiście tereny zupełnie dla turystów nieznane, ale na pewno można je określić jako "Praga nieoczywista".

Zacznę od Vinohradów, ponieważ tam nocowałem. Powstały one z wioski Viničné Hory (Weinberge), która w 1867 roku została przemianowana na Královské Vinohrady (Königliche Weinberge), a potem wydzielono z niej jeszcze część północną i nazwano Žižkovem. Na przełomie XIX i XX wieku Královské Vinohrady rozwijały się niesamowicie szybko i z 90 tysiącami mieszkańców stały się trzecim miastem pod względem wielkości na czeskich ziemiach (po Pradze i Brnie). Powstała wówczas dominująca do dziś zabudowa w postaci eleganckich kamienic oraz willi, przyciągają średnią i wyższą klasę. Ponoć obecnie Vinohrady nadal uchodzą za okolicę luksusową, a to z powodu bardzo wysokich czynszów.

W 1960 oficjalnie usunięto przymiotnik "Královské", co nie spotkało się z ciepłym przyjęciem wśród ludności. Stara nazwa jest nadal obecna na ulicach.

Pytanie, czy to są stare tabliczki, czy już nowe? Ta czerwona powyżej wygląda na nówkę. Sprawy nie ułatwia podział administracyjny Pragi, który powoduje u mnie ból głowy przy próbie zrozumienia go. Stolica dzieli się bowiem na dzielnice miejskie (gminy miejskie) oraz - równolegle - na dzielnice administracyjne. Vinohrady jako takie nie stanowią samodzielnej jednostki, tylko podzielone są pomiędzy cztery dzielnice miejskie i aż pięć dzielnic administracyjnych - to praski rekord! Dodatkowo ich granice i numeracja zmieniała się w czasie. 

Patrząc na sfotografowane przeze mnie przykładowe tabliczki: ta w górnym lewym rogu jest najprostsza, ponieważ dzielnica miejska Praga 12 już nie istnieje, a więc przykręcono ją w latach 1949-1960. W przypadku Pragi 2 nie mam pewności, ale prawdopodobnie pierwsza z nich pochodzi z okresu do 1960 roku, a kolejna już z późniejszego, choć wygląda gorzej niż ta teoretycznie starsza. I jeszcze czemu na tablicy z nazwą ulicy przekreślono cyfrę 10, skoro według podziału to rzeczywiście jest Praha 10??  😃

Centrum zachodnich Vinohrad jest náměstí Míru, plac, który w przeszłości kilkukrotnie zmieniał swoją nazwę. Częściowo to park otaczający neogotycki kościół świętej Ludmiły. Powstał on po otrzymaniu przez KV praw miejskich.

Zaglądam do środka, ale akurat trwała msza - sporo osób jak na czeskie warunki.

Inny ważny budynek to Vinohradské divadlo, secesyjny teatr, będący przez pewien czas sceną armii czechosłowackiej.

Gmach z flagą to siedziba urzędu gminy Praga 2.

Za drugie centrum Vinohradów uznałbym náměstí Jiřího z Poděbrad. Stoi na nim modernistyczny kościół Najświętszego Serca Pana o niebanalnej bryle. Niestety, tu zajrzę tylko przez szybę w drzwiach.

Kolejny park i kolejny kościół - Sady Bratří Čapků i świątynia husycka, również moderna, ale jakże inna: bryła surowa i w dodatku połączona z budynkiem mieszkalnym.

Po sąsiedzku wznosi się neorenesansowa wieża wodna z 1882 roku. Na jej ścianie umieszczono herb miasta Královské Vinohrady, nieco podobny do herbu Pragi (mur z wieżyczkami i z otwartą bramą).

Sady Svatopluka Čecha założone jeszcze w 19. stuleciu. Wśród trawników rzeźba Svatopluka Čecha, pisarza i poety.

Jako samodzielne miasto Královské Vinohrady musiały posiadać własne budynki publiczne, niezależne od praskich - oprócz wspominanego teatru wzniesiono m.in. halę targową (Vinohradská tržnice).

Mało kto zdaje sobie sprawę, że kolejowy praski dworzec główny powstał jako Nádraží císaře Františka Josefa na terenie Vinohradów i formalnie cały czas tam się znajduje. Również budynek czeskiego radia położony jest w tej dzielnicy.

Tak jak już pisałem - w zabudowie dominują wille i bogate kamienice z przełomu XIX i XX wieku. Wiele jest odnowionych, niektóre ulice wyglądają nieco biedniej. Warto zwracać uwagę na szczegóły architektoniczne, pojawiają się perełki z różnych epok - od secesji do socrealizmu.

 

W okresie międzywojennym w miejscach niezabudowanych pojawiły się wspomniane obiekty modernistyczne. Im dalej od centrum Pragi tym ich więcej, a wschodnia część Vinohradów to już praktycznie tylko ten styl.

Ta okolica to również teren zajmowany kiedyś przez rozmaite zakłady przemysłowe i fabryki, z których wiele już rozebrano - m.in. browar oraz Orionkę, produkującą znane czekolady. Na zdjęciu dawna papiernia z 1911 roku.

Oczywiście w najnowszym stuleciu nie przestano budować - na zdjęciu wieżowiec Crystal z 2015 roku.

Z tematu architektonicznego przeskoczymy na transportowy: Vozovna Vinohrady była zajezdnią tramwajową uruchomioną w 1897 (początkowo tutejsze tramwaje kursowały pod szyldem osobnej spółki Městská elektrická dráha Královských Vinohrad). W okresie międzywojennym przestała obsługiwać "miejskie pociągi", za to od 1949 zaczęły z niej korzystać trolejbusy.

W kolejnych dekadach władze wielu państw doszły do wniosku, że transport trolejbusowy jest przestarzały i nieefektywny. Podobnie było w Pradze -  w niedzielę 15 października 1972 roku, przed północą, Škoda 8Tr wyruszyła w ostatni regularny kurs i w ten sposób zakończyła historię tej komunikacji, a przynajmniej tak się wydawało. W 2010 w zatoczce Orionka, skąd wystartował ostatni kurs, utworzono pomnik ze zrekonstruowanym fragmentem trakcji i słupami.

Pomysły odbudowy sieci trolejbusowej pojawiły się już po kilku latach, ale ostatecznie dopiero w 2017 roku udało się uruchomić jedną linię, którą obsługuje jednak nie klasyczny trolejbus, ale duobus (połączenie autobusu i trolejbusu), a trakcja rozwieszona jest jedynie nad niewielkim jej fragmentem.

Žižkov (po niemiecku Zischkaberg, Zizkow, w latach 1939–1945 Veitsberg), w przeciwieństwie do Vinohradów, zamieszkiwała nie burżuazja, ale biedniejsze warstwy społeczne. W XX wieku przylgnęło do niego określenie "dzielnicy robotników", lecz było ono niespecjalnie trafne, gdyż wcale nie mieszkało ich tutaj tak wielu, a w pobliżu nie działały żadne większe zakłady. Nie da się jednak ukryć, że z powodu wysokiego odsetka członków partii komunistycznej hasło "czerwony Žižkov" jak najbardziej należy uznać za prawidłowe.

Žižkov kochała praska bohema, m.in. Jaroslav Hašek. Józef Szwejk, bohater jego najsłynniejszej powieści, bywał na Vinohradach, a o Žižkovie często wspominał (Przepraszam, panienko, którędy idzie się na Żiżkov?). Haška uczczono pomnikiem, ale takim w typowo czeskim poczuciu humoru - popiersie pisarza umieszczono na cokole, który przebija... figurę konia. Dlaczego tak? Abo według projektanta "wszystkie ważne pomniki to jeźdźcy na koniach" 😏.

Również i tu nie zabraknie nieaktualnych tabliczek - Praga 11, czyli przydział administracyjny z lat 1949-1960.

 

 

Przyjrzyjmy się niektórym przykładom architektury w dzielnicy: niedaleko Haška znajdziemy neogotycki kościół świętego Prokopa.

Dwuwieżowy gmach to pochodząca z okresu międzywojennego centrala telefoniczna i telegraficzna - kilkuset pracowników łączyło w niej rozmowy między miastami, krajami i kontynentami.

Palác Akropolis z tego samego przedziału czasowego, mieszczący kiedyś znane kino.

 

W zupełnie innych kategoriach należy oceniać ten oto hotel Don Giovanni, który przez wiele osób uznawany jest za najbrzydszy budynek w stolicy, reprezentujący styl "baroku nowobogackich" 😛.

Žižkov bywa częściej odwiedzany przez turystów niż Vinohrady, zazwyczaj ciągną oni do dwóch obiektów. Jeden z nich to ogromna wieża telewizyjna (Žižkovský vysílač), najwyższa budowla w mieście. Najlepiej ją oglądać z oddalenia.

Z bliska cała ta konstrukcja mocno przytłacza. Ciekawostką są figury potwornych noworodków wspinających się po ścianach, instalacja Davida Černeho.

Na wieżę można wjechać za niemałe pieniądze, ale darujemy sobie tę atrakcję. W jej bliskim sąsiedztwie spoglądamy przez płot na stary cmentarz żydowski, na którym chowano Żydów do końca XIX wieku. To jego najstarsza i najmniejsza część, większość nekropolii została zniszczona w czasie budowy nadajnika.

Funkcji sakralnych nie pełni już także od dawna kościół Podwyższenia Krzyża Świętego - dziś to sala wystawowa, a nad bocznym wejściem raczkuje "dzieciak" podobny do tego z wieży.

Drugi obiekt przyciągający ludzi (ale głównie Czechów) to Pomnik narodowy (Národní památník na Vítkově). Położony jest na wzniesieniu Vitkov, na które zaraz zaczniemy się gramolić. Niewątpliwą atrakcją takiego wspinania się są panoramy na okolicę.

Vitkov był miejscem zwycięskiej bitwy husytów w 1420 roku, więc młode państwo czechosłowackie postanowiło go wykorzystać i upiec kilka pieczeni przy jednym ogniu. W dziesięciolecie deklaracji niepodległości rozpoczęto budowę składającą się z kilku części: ogromnego konnego pomnika Jana Žižki oraz jeszcze większego mauzoleum poświęconego żołnierzom, legionistom z Rosji i ogólnie znanym politykom. Okazało się, że zanim projekt ukończono, Czechosłowacja zdążyła zostać rozebrana przez sąsiadów. Powrócono do niego już po przewrocie komunistycznym i zmieniono jego rolę - przeniesiono tu prochy nieznanego żołnierza poległego na przełęczy Dukielskiej, a przede wszystkim stało się ono miejscem pochówku zasłużonych towarzyszy. W 1953 roku spoczął tu zabalsamowany Klement Gottwald. Według popularnej (acz nieprawdziwej) legendy mumia się psuła i poszczególne jej części były wymieniane na sztuczne elementy, ale w 1962 roku w czasie procesu destalinizacji szczątki i tak zostały spopielone oraz umieszczone w specjalnym sarkofagu. Po upadku komunizmu przeniesiono je, podobnie jak innych utrwalaczy władzy ludowej, na cmentarze.

Pomnik można zwiedzać, w środku mieści się muzeum (zachowała się m.in. aparatura obsługująca mumię Gottwalda), ale pech chciał, że kilka dni przed naszą wizytą zaczął się jakiś pieprzony remont! Pozostaje podziwianie go od zewnątrz. Zwróćcie uwagę na poszczególne detale drzwi: przyśpieszony kurs historii Czechów według komunistów - od Husa do wyzwolicielskiej Armii Czerwonej.

Jan Žižka to największa na świecie trzecia największa na świecie konna rzeźba z brązu (a pierwsza pod tym względem w Europie Środkowej). Z przodu wyraźne są różnice w kolorystyce kamieni - to efekt wymiany godła socjalistycznej Czechosłowacji na przedwojenne.

Tak jak wspominałem - mamy stąd niezły widok na Žižkov, także na pobliski węzeł kolejowy.

Jeśli zejdziemy trochę niżej, to z dawnego kolejowego wiaduktu spojrzymy na biegnącą w dolę ulicę Husitską. Jako ciekawostkę dodam, że w latach 70. ubiegłego wieku planowano totalną przebudowę Žižkova - całe kwartały kamienic miały zostać wyburzone i zastąpione blokami z wielkiej płyty. Powodem były fatalne warunki w wielu mieszkaniach, niski metraż, brak dostępu do toalet i tym podobne. Początkowy plan wielkiej demolki stopniowo ograniczano do mniejszych fragmentów i do wybuchu aksamitnej rewolucji skończyło się na postawieniu bloków jedynie przy kilku ulicach.

Trzecie miejsce, które warto odwiedzić na Žižkovie, to zespół cmentarzy Olszańskich (Olšanské hřbitovy), lecz to tak rozległy teren, że zasługuje na osobny wpis.

Ostatnia interesująca mnie dzielnica - Vršovice (Werschowitz) - inaczej niż poprzednie posiada znacznie dłuższą historię sięgającą średniowiecza; pierwsza wzmianka o nich pochodzi z XI wieku. W późniejszych stuleciach były własnością różnych właścicieli, w 1885 roku uzyskały status miasteczka, a w 1902 roku miasta. Od 1922 część Wielkiej Pragi.

We Vršovicach spędziłem jedynie dwa kwadranse, udając się na poranne sfotografowanie ciekawych miejsc. Zaczynam od Heroldovych sadów, parku nazwanego od nazwiska jednego ze starostów (przez kilkadziesiąt lat patronką była Nadieżda Krupska). Pod przeszkloną altaną walają się materace bezdomnych.

Barokowy kościół świętego Mikołaja, a obok niego Rangherka, pałac wybudowany w 19. stuleciu przez rodzinę przemysłowców przybyłą z Włoch.

Zbór husycki o bardzo nietypowej bryle - jedna z wielu funkcjonalistycznych świątyń stawianych w międzywojniu. Mnie kojarzy się z remizą strażacką.

Równie niestandardowy jest katolicki kościół świętego Wacława. Ten sam rok oddania do użytku, ten sam styl - kiedyś przeze mnie niedoceniany, obecnie bardzo mnie on przyciąga swoją pomysłowością, niebanalnością i praktycznością.

We Vršovicach nie brakuje kamienic z przełomu XIX i XX wieku, ale jest wyraźnie więcej architektury z lat 20. i 30..

----

Wspominałem, że również i w te dzielnice zaglądają turyści. Przyciąga je mit "prawdziwej, nieskomercjalizowanej Pragi" wolnej od... turystów. Dodatkowo zwłaszcza Žižkov słynął jako teren będący rajem dla knajpiarzy - liczba barów w przeliczeniu na powierzchnię lub ludność miała być najwyższa w Europie! Ale to bzdura i największy mój zawód w czasie tego całego wyjazdu. Ja naprawdę się spodziewałem, że na każdym rogu będzie się do mnie uśmiechać spelunka. Nic bardziej mylnego. Może kiedyś tak było, lecz teraz zastałem masę zamkniętych drzwi, zlikwidowanych lokali, a najbardziej popularnym widokiem są przybytki o bynajmniej nie czeskim rodowodzie...

Po zmroku nawet w sobotę życie na ulicach zamierało. Nieliczny przechodnie przemykali w kierunku sklepów otwartych do późnych godzin i prowadzonych przez Azjatów.

Nie znaczy to, że nie znalazłem tu żadnych godnych polecenia knajp - owszem, były takie, lecz musiałem się trochę naszukać (część pochodziła z listy przygotowanej przed wyjazdem). Poniżej prezentuję ich zestaw w kolejności alfabetycznej, wszystkie są na Vinohradach:

 

*  BeerGeek Bar - pub z wielką liczbą kranów. Ich ilość poraża, ceny też - jest po prostu drogo i fakt bycia w stolicy nie do końca to tłumaczy. Wystrój nowoczesny, większość klientów to cudzoziemcy. Obsługa odpowiada po angielsku, nawet jak się zwracasz do niej po czesku.

 

* Hostinec U Vodoucha - restauracja z niezłym czeskim jadłem, wystrój klasyczny. Piwo z małych browarów, raczej niezbyt tanio. 

* Restaurace U Dandů - mimo nazwy to spelunka, a nie restauracja, ale tym bardziej warto tam pójść. Zafuczały kelner, lokal nie lśni czystością, smaczne zakąski do piwa, brak turystów. Lany Gambrinus ujdzie. Ceny nie porażają. 

 

* Vinohradský Burger Bar - niby burgerownia, ale mieli też czeskie jedzenie i zestawy obiadowe. Nie wiem jak jest wieczorem, w ciągu dnia było pustawo. Smaczne piwo z małego browaru.

* Vinohradský pivovar - browar rzemieślniczy, wieczorami sporo tu młodych ludzi, również cudzoziemców. Wystrój nowoczesny. Ceny średnio-wysokie.

Znalezienie fajnego noclegu w Pradze to również nie jest proste zadanie. W naszym przypadku się udało: Penzion Jana na ulicy Dykovej to willa z okresu międzywojennego. Pokój z łazienką na korytarzu i ogromnym telewizorem oraz śniadaniem kosztował 150 złotych za noc. Jako gratis dostawało się sobowtóra prezydenta Masaryka jako recepcjonistę 😏. Jako minus - dodatkowo płatny parking (na ulicach praktycznie nie można zaparkować) oraz zbyt wysoka temperatura w pokoju. W czasie Protektoratu Niemcy urządzili w willi jakiś obóz dla matek z dziećmi, ale na szczęście nic nas nie straszyło.