Schizma tylawska

Zbiór wszystkich tekstów, które napisałem o schizmie tylawskiej. 

W Beskidzie Niskim czasem pada deszcz...

Długie było też jedną z kilkunastu wiosek które w międzywojniu prawie w całości przeszły z grekokatolicyzmu na prawosławie - było to tzw. schizma tylawska. Powody tych akcji były różne - łacinizacja liturgii, pogardliwe traktowanie Łemków przez niektórych księży, wysokie opłaty za posługę (skąd my to znamy?) czy wreszcie ukrainizacja cerkwi grekokatolickiej, której większość Łemków była zdecydowanie przeciwna.

Drewniana Galicja: Bartne, Bodaki i Ropica Górna. A w tle schizma tylawska. 

Po co dwie świątynie o takim samym wezwaniu tak blisko siebie?? Wszystko związane jest ze schizmą tylawską, o której kiedyś już pisałem przy okazji pierwszej mojej wędrówki po Beskidzie Niskim. W 1926 roku zaczęły się masowe konwersje Łemków z grekokatolicymu na prawosławie - w sumie objęły one kilkanaście tysięcy wiernych. Zaczęło się w Tylawie (stąd nazwa), a centrum "nawróceń" to głównie zachodnie rejony Łemkowszczyzny. Powodem zmian wyznania był sprzeciw Rusinów wobec nasilonej ukrainizacji kościoła unickiego; już w okresie Austro-Węgier większość Łemków nie dała się przekonać działaczom ukraińskim, że są Ukraińcami, tylko jeszcze o tym nie wiedzą. Do tego doszły zmiany w liturgii (odbierane jako łacinizacja) oraz liczne konflikty z greckokatolickimi księżmi, często traktującymi Rusinów lekceważąco i pogardliwie. Nie należy też zapominać o kwestiach finansowych: żyjący na wysokiej stopie katoliccy parochowie pobierali wysokie sumy za swoje usługi, natomiast kapłani prawosławni starali się być blisko wiernych i znacznie mniej sobie życzyli w cenniku "dobrowolnych" opłat.

Schizma zaskoczyła wszystkich: prawosławnych, katolików i władze państwowe. Te ostatnie miały poważny dylemat jak się do niej odnieść - z jednej strony osłabianie cerkwi unickiej było im na rękę, bo zmniejszało wpływy ukraińskich nacjonalistów, z drugiej tracił kościół katolicki wspierany przez RP. Dodatkowo konkordat podpisany ze Stolicą Apostolską stwierdzał, iż świątynie wraz z ich majątkiem należą do Kościoła, więc nie było możliwości aby "zmieniły" one wyznanie, nawet na żądanie mieszkańców. Efekt był taki, że czasem całe wsie przeszły na prawosławie (lub część - jak w Bartnem), ale nie miały swojego obiektu do modlitwy, za to cerkiew unicka stała pusta. Dodatkowo urzędnicy często blokowali budowę nowych świątyń prawosławnych, choć w przypadku Bartnego było inaczej.

Beskid Niski: Z Zyndranowej do Zawadki przez Chyrową i Duklę, plus pustelnia św. Jana.

Ironią losu jest fakt, że w miejscowości, gdzie zaczęła się schizma tylawska, prawie nie ma obecnie ani prawosławnych, ani unitów. Cerkiew tych drugich służy dziś jako kościół katolicki, a świątynię prawosławną rozebrano i pamiątką po niej jest nieduża kaplica. Wokół cerkwi/kościoła przetrwało kilka starych nagrobków - smętne resztki dawnego cmentarza.

Beskid Niski w cerkiewnych klimatach: od Uścia do Regietowa.

(...) wreszcie dotarłem do Kwiatonia (Квятонь). Ten posiada aż dwie cerkwie. W czasie schizmy tylawskiej cała miejscowość przeszła na prawosławie, jednak nie mogła korzystać ze swojej dotychczasowej świątyni. Państwo polskie tak inteligentnie związało się konkordatem z Watykanem (historia lubi się powtarzać), że nie było możliwości przekazania greckokatolickich kościołów wiernym po konwersji, nawet jeśli miałyby stać puste. Koniecznością stało się wzniesienie nowego obiektu. W 1933 wybudowano prostą konstrukcję i konsekrowano pod starym wezwaniem świętej Paraskiewy. Po wypędzeniu Łemków zamieniono ją w magazyn i dopiero na tysiąclecie chrztu Rusi (w 1988) została odzyskana i z powrotem odbywają się w niej prawosławne nabożeństwa.

Beskid Niski lubiany i oklepany: Krempna, Zyndranowa, Jaśliska, Zawadka.

Tylawa, w okresie międzywojennym miejscowość, w której zaczęła się słynna schizma, dzisiaj prawie nie pamięta o tamtych czasach. Cerkiew greckokatolicka jest kościołem łacińskim, cerkiew prawosławną zniszczono po wywózkach Łemków. Na jej miejscu w 2009 roku wzniesiono prawosławną kaplicę Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy. Byłaby nawet ładna, gdyby nie ten daszek przypominający przystanek autobusowy.