Skopje. Dobre miejsce na kicz i zatrucie pokarmowe.

Skopje to dziwne miasto. Z jednej strony trzęsienie ziemi oraz czasy jugosłowiańskie zniszczyły niemal wszystkie zabytki i starsze budynki. Z drugiej - w XXI wieku pojawiła się cała masa cudacznej, ocierającej się o kicz architektury "historycznej". Mimo to lubię stolicę Macedonii, ma w sobie coś, co przyciąga...

Nocujemy w hostelu położonym prawie w ścisłym centrum i już kilkaset metrów od nas ciągnie się monumentalny biały gmach - siedziba macedońskiego rządu. Wygląda jak klasyczny klasycyzm z XIX wieku, ale pozory mylą.

Jeszcze dekadę temu był to niczym nie wyróżniający się obiekt z dużymi oknami, przypominający biurowce z lat 80. XX wieku (można go obejrzeć np. tutaj). Dzisiejszy wygląd to efekt całkowitego przebudowania fasady w stylu antyku. To pokłosie kontrowersyjnego projektu Skopje 2014.

W 2010 roku prawicowy rząd Macedonii rozpoczął szeroko zakrojony program rozbudowy stolicy. Planowano wznieść około 20 nowych budynków, do tego dwa razy tyle pomników. Wzorce czerpano głównie ze starożytności, czyli Królestwa Macedonii Filipa i Aleksandra Wielkiego. Ale to była tylko jedna część medalu: oprócz zabawy w budowniczych uruchomiono zupełnie nową politykę historyczno-kulturalną, na nowo napisano podręczniki i oficjalne dzieje kraju. Wszystko to musiało wywołać wściekłość u sąsiadów, głównie Greków. Współcześni Macedończycy to Słowianie, którzy przybyli na Bałkany w VI i VII wieku. Z Aleksandrem mają tyle wspólnego, co mieszkańcy Warszawy z Celtami i Wandalami (no dobra, z tymi ostatnimi mogą być pewne podobieństwa 😛).

Ja zawsze traktowałem tę megalomanię budowlaną z przymrużeniem oka, ale podobno pewna część społeczeństwa rzeczywiście zaczęła wierzyć, że są potomkami antycznych zdobywców Persji i Indii. Nie od dziś wiadomo, że wielokrotnie powtarzane kłamstwo staje się prawdą.

Gdzieś przeczytałem, że Skopje ma najwięcej pomników na kilometr kwadratowy. Nie wiem, czy to prawda, ale faktycznie jest ich masa. Obok budynku rządowego uchował się jeden z poprzedniej epoki; jacyś partyzanci prą do boju.

Gdy w 1963 roku siły natury zrównały z ziemią większość miasta, odbudowę przeprowadzono pod auspicjami ONZ, a brało w niej udział kilkadziesiąt krajów. Nowe budynki wznoszono tak, aby mogły przetrwać kolejne katastrofy. Wiele z nich reprezentuje brutalizm - to trudny w odbiorze styl, zwłaszcza, jeśli obiekty są zaniedbane. Katowicki dworzec był tego najlepszym przykładem...

Na zdjęciu poniżej brutalistyczna poczta główna.

Idziemy wzdłuż Wardaru. Po drugiej stronie rzeki stoi nowy ratusz oraz siedziba wodociągów. Za nimi twierdza, o kilka wieków starsza.

Teatr Narodowy jest kopią oryginału zniszczonego w czasie trzęsienia, więc wygląda trochę inaczej niż inne dzieła projektu - ładniej, mniej kiczowato. Za to budowany nowy most ma wykończenia nawiązujące do hełmów greckich hoplitów.

Plac Macedonia (Плоштад Македонија), największy w kraju. Kiedyś nudny jak flaki z olejem, nic go właściwie nie wyróżniało. Teraz na jego środku sterczy wysoki na ponad 14 metrów pomnik Wojownika na koniu, czyli Aleksandra Macedońskiego. Jest to jednocześnie podświetlana fontanna grająca muzykę.

Na jednej z sąsiednich ulic znajduje się kwintesencja stołecznego kiczu - łuk triumfalny Porta Macedonia.

Gdy z głównego placu odwrócimy się w kierunku rzeki to zobaczymy turecki kamienny most. On przetrwał trzęsienie ziemi, solidna konstrukcja. A za nim znowu budynek stylizowany na antyk, mieszczący muzeum archeologiczne, sąd konstytucyjny i archiwum państwowe.

Jaki jest stosunek społeczeństwa do Skopje 2014? Trzeba pamiętać, że od początku był to program realizowany przez jedną stronę sceny politycznej. W natrętnym wracaniu do starożytności widziano wspieranie macedońskiego nacjonalizmu, postawę antygrecką i antybułgarską oraz marginalizowanie Albańczyków. Od samego startu krytykowała go lewica i centrum, miłośnicy architektury pewnie także łapali się za głowy. I wreszcie rzecz prozaiczna: koszty! Szacuje się, że wydano od 80 do 500 milionów euro! Z pewnością można by je przeznaczyć lepiej w kraju tak niebogatym jak Macedonia. No i dość powszechne jest przekonanie, że całość to jedna wielka pralnia brudnych pieniędzy.

Po utracie władzy przez prawicę nowy rząd rozpoczął dialog z Grecją i zapowiedział wstrzymanie dalszych prac, usunięcie części pomników oraz zmianę niektórych nazw, lecz na razie żadnych poważniejszych ruchów nie uczyniono. Zresztą, po fiasku zaproszenia Macedonii do rozmów unijnych (zablokowanych przez Francję), lewica może znów stać się opozycją i wtedy nie wiadomo co będzie się działo dalej z całą akcją...

Gdy zbliża się zmrok i zapalają się lampy kicz zaczyna zanikać, a nowe budynki i rzeźby nabierają pewnego uroku.

Kamiennym mostem przechodzimy na północny brzeg Wardaru. To są dzielnice zamieszkałe w większości przez Albańczyków i tam dominuje zabudowa z XX wieku i starsza.

Muzułmańskie stare miasto (Стара Чаршија) z ulicami wyłożonymi kamieniami, pełne sklepów z ciuchami i złotem oraz restauracji. Tam, gdzie w ciągu dnia stołują się miejscowi, drzwi są już pozamykane, natomiast w rejonie bliższym rzeki ciągle działają dziesiątki lokali i czekają na turystów.

Z każdą kolejną wizytą widać postępująca komercjalizację, ale to proces nieunikniony. W czasie pierwszych odwiedzin w 2012 roku praktycznie nie pojawiali się tu cudzoziemcy, wszyscy woleli zostać po chrześcijańskiej stronie. Teraz co krok słychać zagraniczne języki, choć i tak znacznie mniej tu ludnie niż np. w Sarajewie.

Siadamy w jednym z przybytków pod rozłożonymi parasolami. Kelner zjawia się błyskawicznie.
- Piwo? - zagaduje podając kartę.
- Skopsko? - odpowiadam.
- Jak Skopje to musi być Skopsko - rzuca... po polsku. Najpopularniejszy chmielowy napój to dość ordynarny sikacz, lecz tym razem smakował znakomicie. Podobnie jak jedzenie.

Nie wszyscy byli tak zachwyceni; siedząca obok polskojęzyczna grupa większość żarcia... rozdała kotom. Bynajmniej nie wyglądały na wygłodzone.

Podczas krótkich rozmów z tambylcami szybko można wyczuć nieustający konflikt etniczny: kelner w restauracji był wniebowzięty, gdy podziękowaliśmy mu po albańsku, natomiast sprzedawca pocztówek gromił wzrokiem i syczał, że nie zna tego języka, Albańczyków nie lubi, a w ogóle to w Macedonii mówi się po macedońsku. No cóż, Bułgarzy by powiedzieli, że tak naprawdę w Macedonii gadają po bułgarsku 😛.

Wracamy w kierunku placu Macedonia. Z bliska widać, że z dziesięcioletnich rzeźb całymi fragmentami odpada zewnętrzna powłoka.

Muzeum Archeologiczne, most i kompozycja "Gemidzii", przedstawiająca bułgarskich anarchistów z Salonik (według macedońskiej historiografii byli to oczywiście Macedończycy). Tylko ta ostatnia kosztowała prawie milion euro!

Nie znam się na modzie, ale te kapcie wieczorowe były tu bardzo popularne.

Ostatnie zdjęcia robię siedzibie rządu i ta w nocy wygląda naprawdę ładnie! Kojarzy mi się z zimą i świętami Bożego Narodzenia 😛.

Noc miałem ciężką... Było mi strasznie ciepło, czułem dziwne skurcze w żołądku. Obudziłem się z bólem głowy, a brzuch coraz bardziej się burzył. Pojawiła się też gorączka, dreszcze... Zatrucie pokarmowe! Nie ma co do tego żadnych wątpliwości. Smaczne jedzenie z knajpy miało drugie oblicze... Może gdybym wypił do niego kielonka, jak w poprzednie dni, to nie byłoby tak źle, ale zapomniałem o tym!

Zmuszam się do wyjścia na miasto, mamy jeszcze zrobić zakupy. Na zewnątrz niespodzianka - niebo pokryły chmury, wygląda, jakby zaraz miał spaść deszcz.

Po drodze na wszelki wypadek wyglądam toalet. Ta nie była zbyt zachęcająca...

Partenon w Atenach? Nie, Skopje.

Plac Macedonia jeszcze pustawy... Budynek za jeźdźcem z reklamą Skopsko to pałac Ristik (Ристиќева палата) z 1926 roku. Jako jeden z nielicznych dużych obiektów nie został zniszczony w czasie trzęsienia ziemi.

Hotel "Marriott" to oczywiście nowa konstrukcja.

Detale pomnika Aleksandra.

Fasady niektórych bloków przypominają mi cygańskie pałace z Rumunii.

Zapomniany, wciśnięty między wyższe budynki "grecki" pawilon. To jeden z pierwszych obiektów z serii "Skopje 2014", kosztował jedynie 350 tysięcy euro.

Zatrucie pokarmowe narasta, czuję się coraz słabiej, ale dzielnie przechodzę na albańską stronę kupić pamiątki. Na moście słyszę rozmowę polskiej rodziny:
- Tam nie ma nic do jedzenia, musimy się wrócić do McDonald'sa.
Dzieciaki były zachwycone.

Mijam facetów grających w trzy karty; to zadziwiające, że nadal znajdują się frajerzy, których można dzięki niej oskubać.

Uliczki Starej Čaršiji też funkcjonują na pół gwizdka, jest za wcześnie.

Nowoczesne Muzeum Holokaustu oraz będąca w trakcie budowy kopia przedwojennego Domu Oficera. Miała być ukończona już 3 lata temu...

Czuwający nad miastem krzyż na górze Wodno (Vodno). Mierzy 66 metrów, jest więc jednym z najwyższych na świecie. Dziwnym trafem nie spodobał się skopskim Albańczykom.

Większe zakupy robimy w sklepie w centrum handlowym w pobliżu placu Macedonia. W pewnym momencie musiałem skorzystać z toalety. Gdy zobaczyłem jej stan to poczułem się jeszcze gorzej... Takiego syfu dawno nie widziałem!

Kupuję sobie jakiś bałkański jogurt. Działa nad wyraz skutecznie, ale niewiele pomaga: czuję się fatalnie, jestem słaby jakbym właśnie wrócił z tygodniowej libacji. Dobrze, że dzisiaj będę głównie siedział w fotelu i mam nadzieję, że nie padnę za kierownicą 😏.

Zmieniając na chwilę temat - kocia rodzina blisko naszego hostelu.

Ze stolicy do granicy z Serbią jedzie się autobaną niecałą godzinę. Niedaleko przejścia zjeżdżam w bok, aby zerknąć na samotny zabytek - niszczejący turecki meczet. Nie wiadomo dokładnie kiedy powstał, potencjalna datacja waha się między XIV a XVII wiekiem (bardziej prawdopodobny jest ten drugi). Dziwne także, że stoi pośrodku niczego - najbliższe miejscowości są sporo oddalone.

Nie udało mi się do niego dostać - dostępu bronił częściowo płot, a częściowo głęboki na półtora metra rów wypełniony wodą. Będąc tak wyczerpany to pewno bym się w nim utopił 😛.