Majowe Mazury (3): Wopławki - Barciany - Mołtajny.

Na skraju wioski Wopławki (Woplauken) znajdziemy zalesiony, otoczony polami kopiec. Po wejściu między drzewa po kilkuset metrach dotrzemy do kaplicy grobowej rodziny Schmitdt von Schmidtseck. Kaplicę w stylu neogotyckim wybudowano około 1900 roku. Nie wiadomo ile osób pochowano tam do stycznia 1945 roku, ale wydaje się, że maksymalnie dwie lub trzy.

Na pierwszy rzut oka mauzoleum wygląda na będące w znacznie lepszym stanie, niż to w Dobie od rodziny Schenk, ale szybko okazuje się, że jedynie przednia ściana trzyma się w całości. Boczne są mniej lub bardziej rozwalone, a podłoga rozkopana. Zawsze się zastanawiam skąd w ludziach różnych narodów taki barbarzyński popęd do dewastacji miejsc spoczynku?

Podobno kaplica jest nawiedzona. Nie przekonamy się jednak o tym, ponieważ nie będziemy przy niej czekać nie tylko do wieczora, lecz ani jednej chwili dłużej: miliony komarów są tak agresywne, że naprawdę nie można ustać bez ruchu nawet kilku sekund!

W samej wiosce znajdziemy więcej pozostałości po bogatej przeszłości. Na skrzyżowaniu stoją zabudowania przypałacowe, w tym okazały spichlerz z XIX wieku. Wszystko w stanie mniejszego lub większego rozkładu. Ostatnie zdjęcie jest autorstwa Buby.

Mamy również pałac, a raczej jego resztki. Wzniesiony w tym samym stuleciu co budynki gospodarcze na miejscu znacznie starszej konstrukcji. Za komuny tradycyjnie przejął go PGR i jeszcze za wczesnego Gierka we wnętrzach można było zobaczyć elementy oryginalnego wyposażenia. Ponoć aktualny właściciel podjął się jego remontu, lecz efekt jest raczej odwrotny do zamierzonego...

Co ciekawe, ród Schmidt von Schmidtseck, będący właścicielami wsi przez co najmniej półtora wieku, wywodzi się ze Szwajcarii, a nobilitowany był początkowo w... Szwecji. Przez wieki była to zwykła szlachta bez tytułów, dopiero na początku XX wieku uzyskała w Prusach dyplom barona. To pokazuje jak bardzo kręte były ścieżki europejskiej arystokracji do swoich dóbr.

Po drugiej stronie pałacu sterczy samotny komin. Może kiedyś część gorzelni albo małego browaru? Dawna kuźnia służy dziś jako świetlica wiejska.

Kilka solidnych domów, zawalona zdobiona brama i żelazna pompa. Ostatki nieistniejącego już świata.

Wychodzimy na drogę wojewódzką, pod przystanek. Za pół godziny mamy autobus, lecz może uda się złapać coś wcześniej, zwłaszcza, że słońce mocno przygrzewa i nie ma się przed nim gdzie schronić.

Szybko zatrzymuje się samochód, ale wiezie nas tylko przez kilka kilometrów do następnej wioski, którą jest Stara Różanka (Alt Rosenthal). Posiada interesujący zabytek położony tuż przy drodze: wiatrak typu holenderskiego z 1863 roku. Podobno jako jedyny w Polsce posiada, a właściwie posiadał sześć skrzydeł. Przez kilka dekad służył jako knajpa (w PRL-u serwowano w nim kuchnię jugosłowiańską), dzisiaj - co za niespodzianka - niszczeje.

Szymon z Iwoną błyskawicznie łapią kolejną podwózkę. Mnie i Bubie zajmuje to trochę dłużej, bo i ruch niewielki. Trochę znaczyło w tym przypadku dziesięć minut, choć w palącym słońcu wydawało mi się wiecznością. Zabiera nas młody chłopak. Stwierdza, że jest za ciepło na siedzenie w domu, więc... jeździ sobie po okolicy dla ochłody. Za półtorej godziny zacznie pracę, nie pochwalił się jaką, ale też związaną z kierowaniem autem. Dowiedzieliśmy się również, że mieszka pół kilometra od granicy z Rosją i zgadzamy się, że to niemiłe sąsiedztwo.

Kierowca wyrzuca nas na jednym z placów Barcian (Barten). Wysiadając od razu stwierdzam, że zabudowa wygląda mi na miejską, choć formalnie jesteśmy w wiosce. I rzeczywiście: Barciany posiadały prawa miejskie od 1628 do 1945 roku, jednak zniszczenia wojenne były tak duże, iż je zdegradowano. Plac Wolności zwał się kiedyś Dużym Rynkiem (Groß Markt), lecz ilość budynków pozostała przy nim szczątkowa. Dodam jeszcze, że pierwotnie tutejszy gród był stolicą terytorium zamieszkiwanego przez Bartów, jednego z ludów pruskich i krainy historycznej Barcja (Barten, Bartenland).

Buba leci do dyskontu, a ja chłodzę się radlerem na wiekowych schodach. Zaglądam też za róg, a tam komórki.

Potem ja lecę na zakupy i następnym krokiem miało być zwiedzanie, bo jednym z argumentów za Barcianami był fakt posiadania przez nich kilku ciekawych zabytków. W międzyczasie zadzwonił jednak Szymon z informacją, że siedzą w restauracji i czy chcemy obiad. Jest tylko jeden zestaw (zupa szczawiowa plus żeberka), więc decyduję się jedynie na pierwsze danie. Buba zatem stwierdza, że obiad nie może być zimny, więc chcąc nie chcąc idę za nią do lokalu. Po drodze uwieczniam różne obiekty, które zdecydowanie nie przypominają mazurskiej wsi.

Cudowne dzieci dwóch pedałów, czyli dwuosobowa sekcja rowerowa też zjawiła się pod restauracją 😏.

W środku mały zgrzyt, bo gdzieś zniknęło zamówienie na moją zupę, która w końcu się odnajduje. Całkiem smaczna i sycąca, a kosztuje jedynie osiem złotych. Właścicielka posiada przybytek dopiero od kwietnia, więc nie ma menu i koncesji na alkohol, ale pozwala wypić swoje piwo 😏. Słońce, wysoka temperatura i pełen brzuch podsuwa mi pomysł, aby do kolejnej wioski udać się autobusem, zamiast wielokilometrowej wędrówki polnymi drogami, którą planuje reszta. Ale najpierw zwiedzanie... a może jednak nie - ekipa postanawia ruszyć od razu, bez chwili odpoczynku. W ten sposób tylko potwierdzili słuszność mojej decyzji, bo uznałem, że nie po to przejechałem całą Polskę, aby z miejscowości typu Barciany wynieść jedynie zakupy w Biedronce i zupę szczawiową 😏. Pora na rozdzielenie się: śpieszący się prą do przodu, a ja z rowerzystami idę zobaczyć wielki zamek krzyżacki. Jest naprawdę tak rozległy, że nie ma szans uwiecznić go na jednym zdjęciu w całości.

Zamek powstał pod koniec XIV wieku i prezentuje przykład krzyżackiego założenia obronnego pozbawionego wysokich wież. Po likwidacji państwa zakonnego mieściła się tu m.in. siedziba starosty, folwark, PGR, a od kilku lat jest własnością prywatną i niby ma być w nim umieszczony hotel, ale patrząc na jego gabaryty i ogrom koniecznych prac remontowych to nie jestem przekonany co do sukcesu. W każdym razie wejść na dziedziniec nie można, choć Piotrek próbował wdrapać się po ścianie 😏.

Chciałem jeszcze zajrzeć do gotyckiego kościoła po drugiej stronie Barcian, ale czas autobusu zbliża się nieubłaganie, a nie ma żadnego skrótu do świątyni. Idę więc ku ukwieconemu przystankowi przez osiedlowe opłotki przyglądając się rozmaitym kominom. Na horyzoncie zaś niebo nieprzyjemnie pociemniało, jakby zbliżała się burza albo deszcz.

Przyjeżdża busik tak ciasny, że mam problem wejść ze swoim plecakiem do środka. Na kolejnym przystanku pewien kobiecie tak trzęsą się ręce, że gubi większość monet... W końcu jednak jedziemy dalej na północ. Ku swojemu zaskoczeniu pod lasem widzę Iwonę. A przecież mieli iść jakimiś zadupiami! Okazało się, że wybrali asfaltową drogę, główną, choć w tych okolicach trudno mówić o jakimś zwiększonym ruchu na niej. Patrząc z perspektywy czasu doszedłem do wniosku, że popełniłem błąd: miałem na spokojnie zobaczyć kościół i albo pojechać kolejnym busikiem za dwie godziny albo łapać stopa, którym dogoniłbym resztę ekipy gdzieś w połowie drogi...

Docieram do Mołtajnów (Moltheinen, Moltainen). To ścisłe pogranicze, podobnie jak w poprzednich latach dotarliśmy na skraj Polski: do granicy z Rosją są stąd niecałe cztery kilometry. Bliskość Wielkorusów było czuć już w Barcianach, gdy co chwilę przemykał wóz Straży Granicznej. A tu jesteśmy prawie u Putina. Nie spodziewałem się, że na tym wyjeździe dotrzemy tak blisko biało-czerwonych słupków, zakładałem zupełnie inną trasę, ale to fajna niespodzianka.

Mołtajny od razu polubiłem. Piękne połączenie klimatu głębokiej prowincji z resztkami dawnej świetności. Ulicą przemknie traktor, a dom z podcieniami to bywały Gasthaus. W cieniu patriotycznego przystanku siedzi dwóch nietrzeźwych dżentelmenów.

- Zostańcie mi tu, zaraz wracam! - woła do nich kierowca busika i jedzie dalej.

Przystanek to prawdziwy majstersztyk sztuki ludowej narodowej. Na jednej ścianie wielki napis "Grunwald 1410", dwa nagie miecze i krzyżacka tarcza. Jesteśmy na ziemiach Zakonu, więc takie przypomnienie zwycięskiej bitwy Polaków. Co prawda kompletnie nie wykorzystanej i dla tego regionu nic się po niej nie zmieniło, ale na bezrybiu i rak ryba. 

Na przeciwległej ścianie zarys granic państwowych i "Tu też jest Polska". Mam skojarzenia z popularnymi hasłami typu "Tu jest Polska, nie Izrael" albo "Tu jest Polska, nie Ukropol". Ale może to tylko sugestia, że Polska nie kończy się na rogatkach Warszawy.

Z tyłu na tle biało-czerwonej flagi i profilu orła (?) wymalowano dumę ze swojego pochodzenia od urodzenia. Tak choćbyśmy mieli jakiś wpływ na nasze urodzenie i byłaby to nasza zasługa. Do kompletu z przedniej strony mamy rok 1939 i 1918. A w środku bociany. Naprawdę interesujący zestaw.

Przemyśliwałem nad dołączeniem się do dwójki dżentelmenów, ale wybrałem opcję szybkiego pójścia na plażę, bo dla niej tu przyjechaliśmy. A tam od pewnego czasu czeka już Kasia, która tradycyjnie przyjechała z Podlasia stopem. Oprócz siebie i plecaka przyniosła też swojskie trunki, które sprawią radość wielu osobom.

Plaża wiejska jest chyba świeżej daty, o czym świadczy niedawno posiana trawa i zryta ziemia. Są ławki, drewniane leżaki, dwie wiaty z paleniskiem, jedna piętrowa, kilka innych, pomost, mnóstwo tablic informacyjnych, zielony tunel, kosze na śmieci... Brak toalety, a to oznacza, że załatwiać mamy się w wodzie albo w krzakach.

- Zostańmy tu na noc - mówi Kasia. Jestem za, ale podejrzewam sceptycyzm reszty grupy. Krwawy powie, że to centrum wioski (choć raczej jej krańce) i za mało dziko. Szymon, że jest za wcześnie na szykowanie noclegu. Buba, iż nie ma dobrego miejsca na namiot. Piotrek zgodzi się na wszystko. Iwona poprze Szymona. Wszyscy oni mają swoją rację, ale bardzo wątpliwe, że znajdziemy dziś coś lepszego.

- Przegłosują nas, lecz będziemy walczyć - rozkładam ręce. 

Jako pierwsi zjawiają się rowerzyści, potem reszta. O dziwo, zostaliśmy na plaży bez żadnej dyskusji! Buba rozbiła namiot na jedynym znośnym kawałku trawnika, który nie był zryty, reszta na piętrze wiaty. Piotrek rozwiesił hamak. Być może przeważyła dość istotna kwestia, że jedynie na plaży jest zejście do jeziora, a reszta brzegu to szuwary nie do przejścia. No i wkrótce ma przyjechać Ziuta z Grzesiem, a oni zawsze chcą podjechać autem aż na obozowisko i tu mają taką możliwość.

W sumie to pozytywna odmiana w stosunku do tego, co było kiedyś. W poprzedniej dekadzie, jeszcze ze starą ekipą, jak diabeł święconej wody unikano nocowania w miejscach, które były blisko domów. W sumie nie wiem dlaczego, bo na prowincji takie lokalizacje i tak są zazwyczaj spokojne, pomijając weekendy. Ludzie woleli iść w pełne komarów krzaki byle tylko nie było nas widać, zamiast skorzystać z udogodnień typu "zagospodarowana plaża publiczna". A teraz... dobra zmiana 😏.

Jezioro Arklickie (Arklitter See) jest najcieplejsze ze wszystkich odwiedzonych, temperatura praktycznie jak w lecie. To dzięki małej głębokości, ma maksymalnie dwa metry. Jest też najbrudniejsze, na brzegu zbiera się sporo zielonego szlamu. Na szczęście do wody można wejść z pomostu. Na zdjęciu Buby jeszcze jestem w ubraniu 😏.

Oprócz nas zjawili się również miejscowi, coraz więcej osób. Część ostro pije pod wiatkami. Jeden z nich zaprasza mnie i Szymona na kielonka.

- Poznasz moją żonę - zachęca.

Zjawiamy się i poznajemy, ale o kielonku zapomina 😏.

A z wody wyciągam kapsel z wielce wymownym napisem: "będzie się działo". I dzieje się, radosna atmosfera niemal jak na letnich wakacjach, zwłaszcza, że ciemne chmury ostatecznie do nas nie przylazły.

Ziuta przywozi swojskie napitki. Smaki rozmaite, ale można w końcu trochę odpocząć od piwa. Zamiast ogniska rozpalamy w kominku. Długie rozmowy (pamiętam taką o jakimś Rosjaninie, który zabił dwóch Tadżyków i zjadł ich serca) ciągną się do nocy. A Krwawy musi naprawić rower, który, podobnie jak jego słynny wózek z poprzednich wypraw, ciągle się psuje. Pewne rzeczy się nie zmieniają 😏.

Środowy poranek jest zachmurzony, ale potem rychło wraca słońce. Uskuteczniamy kolejne kąpiele, bo to ostatnie jezioro na naszej trasie.

Po śniadaniu, na które była wypasiona jajecznica, Ziuta z Grzesiem odjeżdżają do domu, a my wracamy do centrum wioski. Obok przystanku znajduje się mapa przedstawiająca jej widok w 1945 roku, chociaż raczej wcześniejszy, bo Rosjanie weszli tu już w styczniu, a na rysunku nie ma śniegu 😏.

Z tamtejszej zabudowy sporo zostało, pewnie większość budynków pamięta Niemców. Liczba mieszkańców też jest zbliżona do tej przed wojną, co na Ziemiach Wyzyskanych nie bywa regułą. Rzuca się w oczy linia kolejowa biegnąca przez środek miejscowości. Była to wąskotorowa Rastenburger Kleinbahn, łącząca Rastenburg (Kętrzyn) z Gerdauen (Żeleznodorożnyj, Gierdawy). Ten odcinek otwarto w 1917 roku. Już przed wybuchem II wojny światowej praktycznie ją zamknięto z powodu nierentowności, po wojnie tory rozebrali Sowieci i próżno ich dziś szukać na wsi, choć leżały one przy głównej drodze.

Według informacji uzyskanej od miejscowego, budynek OSP to dawna stacyjka kolejowa.

Musimy zrobić zakupy, bo innych sklepów już dziś nie będzie. W Mołtajnach są dwa, choć ten pierwszy nie wiadomo z czego się utrzymuje, bo praktycznie nic w nim nie znaleźliśmy. W drugim wybór był nieco lepszy, lecz próżno szukać lodówek z zimnym piwem. Kiedyś działała też knajpka, ale padła w czasach pandemii.

Pod sklepem integrujemy się z dwoma panami. Jeden z nich twierdzi, że musi iść do pracy ("u nas się chodzi albo na czwartą rano albo na szesnastą"), więc się oszczędza, obalając piwo za piwem. Potem przynosi kosiarkę żeby ją nam zaprezentować, ale na szczęście zabrano mu ją, zanim zdążył uruchomić.

Nagle zjawia się samochód Straży Granicznej i młoda pograniczniczka zaprasza do siebie Krwawego. Maglują go dość długo. Znowu coś nabroił? Nie, po prostu SG wypatrzyła rowerzystów, więc wiadomo, że są obcy, natomiast ludzi z plecakami o to nie podejrzewała. Pełen profesjonalizm! Ostateczni wszyscy dajemy dokumenty do sprawdzenia. W czasie oczekiwania na ich zwrot fotografuję samochód, co wywołuje strach u Mołtajnan.

- Przestań, bo będą kłopoty!

- Dlaczego, przecież robienie zdjęć radiowozom nie jest zakazane.

- Niby nie, ale po co się narażać!

Czyli jak zawsze: teoretycznie można, ale pan/i władza może zabronić.

Dalszą wędrówkę zaczynamy od obejrzenia kościoła. Piękna, gotycka budowla z przełomu XV i XVI wieku.

Obok kościoła spotkamy interesujący pomnik. Czy to był Kriegerdenkmal? Mógł nim być, bo są ślady po usuniętych tablicach z potencjalną listą poległych. Z kolei niemiecka Wikipedia sugeruje, że upamiętniono na nim członków rodziny Egloffstein, która od 18. stulecia była właścicielem wioski i okolic. Inne źródło podaje, że ów pomnik to pamiątka ślubu Egloffsteinów. Na jednej ze stron wmurowano (raczej niedawno) mniejszą tablicę pochodzącą z grobu niejakiego Hansa Wernera. Był nauczycielem, ale w wieku dwudziestu sześciu lat poległ śmiercią żołnierską pod Verdun w 1916 roku. 

Mur cmentarny także jest zabytkowy.

Kościół w kompozycji z powojennym blokiem.

Tajemnicze drzwi obok suszącego się prania. Za nimi kryje się piwnica krzyżackiego zamku, stojącego w średniowieczu na pobliskim wzgórzu. Ciekawa pamiątka w ogródku...

Z Mołtajnami sąsiadują Arklity (Arklitten), które niby mają być osobną osadą wchodzącą w skład jednego sołectwa, lecz w terenie nie zauważyliśmy żadnej tabliczki informującej o zmianie miejscowości. To w Arklitach znajdował się pałac Egloffsteinów, który po pożarze w latach 80. stał się ruiną. Próbowaliśmy odnaleźć dojście do niego, lecz wszędzie zatrzymywały nas krzaczory.

Na bazie niemieckiego majątku stworzono PGR. Część jego budynków nadal funkcjonuje w rękach prywatnych gospodarzy lub firm. Zastanawiam się, co znaczy skrót ZPR - "zakład produkcji rolnej"?

Ten okręg również przykuł moją uwagę. Czy to fragment założenia parkowo-pałacowego czy może zawracali tutaj pegeerowscy traktorzyści?

Przed nami prosta jak drut droga pomiędzy polami... Zobaczymy dokąd tym razem nas zaprowadzi.