Śląskie niedaleko: gmina Dąbrowa (1).

Gmina Dąbrowa położona jest w województwie opolskim i graniczy od zachodu ze stolicą Górnego Śląska. Bywam na jej terenie dość często, więc wypadałoby popełnić jakiś wpis o tej jednostce administracyjnej, zwłaszcza, że można tam kilka ciekawych rzeczy zobaczyć.

Z aparatem wybrałem się na objazdówkę w październiku 2017 roku, wtedy kolorowa jesień pokazywała pełnie swoich możliwości. Z kilku miejsc dobrze widać Elektrownię Opole, oddaloną o kilkanaście kilometrów.

Sokolniki (Sokollnik, Falknerdorf). Parę domów na krzyż. W przeciwieństwie do niektórych sąsiednich gmin nazewnictwo miejscowości jest wyłącznie polskie. Wynika to z faktu, że tutaj autochtonów jest już stosunkowo niewielu.

Rudy rządzi!

Dąbrowa (Dambrau) liczy nieco ponad tysiąc mieszkańców. Ponieważ Dąbrów w Polsce występuje cała masa, to czasem dodaje się też przymiotniki: Dąbrowa Niemodlińska lub rzadko Dąbrowa Opolska. Tę pierwszą nazwę nosi przystanek kolejowy, ale wioska to po prostu "czysta" Dąbrowa.

Najciekawszym obiektem i głównym zabytkiem jest pałac z XVI wieku.

W 19. stuleciu nabyli go Hochbergowie, którzy nadali mu neorenesansowy wygląd. W okresie międzywojennym stał się z kolei własnością grafa Hermanna zu Solms-Baruth, wżenionego w ród Hochbergów. Mniej więcej w okolicach 1939 roku rezydencja została sprzedana za długi - to jedna z wersji. Inna głosi, że ostatni graf angażował się w działania polityczne przeciwko nazistom i musiał opuścić kraj. Jedno nie wyklucza drugiego. Prawdopodobne jest, że po wyjeździe Hermanna jeszcze przez kilka lat mieszkali w dobrach dąbrowskich jego krewni, ale ostatecznie i tak zajęło je państwo niemieckie.

W czasie kampanii wrześniowej we wnętrzach zorganizowano punkt etapowy dla żołnierzy XIV korpusu Wehrmachtu. W reprezentacyjnych salach urlopowali się oficerowie, następnie urządzono w nich szkołę dla nauczycielek oraz zakład szycia mundurów. Zimą 1944 w związku ze zbliżającym się frontem pałac zamieniono na punkt sanitarny.

Okres późniejszy, jak w przypadku wszystkich takich przybytków na Ziemiach Wyzyskanych, nie był dla pałacu najszczęśliwszy. Na początku splądrowali go czerwonoarmiści, potem dzieła zniszczenia dopełnili szabrownicy - zrabowano nawet... szyby. Po dawnym bogactwie i szyku nie było już śladu. W środku koszarowano przesiedleńców z Kresów, następnie Państwowy Ośrodek Maszynowy, a komnaty zamieniono na magazyny.

W 1975 przejęła go uczelnia wyższa z Opola, dzisiejszy Uniwersytet. I trzyma w swoich rękach do tej pory. Właściwie nie wiadomo w jakim celu? Od lat czytam, że ma w nim powstać "Opolskie Centrum Biznesu". Od zawsze też brakuje pieniędzy na dokładny remont. Stan techniczny jest kiepski, choć nie tragiczny. Fakt - coś tutaj zrobiono, m.in. wymieniono dachy. Woda nie leci do środka, złomiarze (chyba) niczego już nie kradną, zresztą pewnie zrobili to już dawno temu. Ale nie da się ukryć, że pałac ten mógłby stać się czymś ważniejszym, niż ciekawostką historyczną.

No, ale Uniwersytet może się pochwalić, że ma własną siedzibę arystokracji!

Warto zwrócić uwagę na szczegóły - np. na te nietypowe kominy spiralnie skręcone.

Kartusz herbowy nad wejściem przy wieży. Jest to rozbudowany herb Hochbergów.

Jego skromniejsza, za to kolorowa wersja, znajduje się nad boczną bramą od strony parku.

Elementy z większego herbu (orzeł cesarski oraz lew - być może czeski) umieszczono naprzemiennie na fasadzie.

Niewielka boczna wieża, zapewne o charakterze dekoracyjnym. Podobno w czasie wojny Niemcy mieli umieścić w niej karcer dla robotników przymusowych i jeńców radzieckich oraz jugosłowiańskich.

Drewniany, podparty wykusz.

Jakiś czas temu w pobliżu pałacu pojawiły się duże drewniane rzeźby rycerzy. Co mają symbolizować? W Dąbrowie nie było średniowiecznego zamku.

Brama wjazdowa na teren kompleksu kojarzy mi się z architekturą Dalekiego Wschodu.

Oczywiście przy pałacu nie mogło zabraknąć folwarku, którego zabudowania stoją do dzisiaj. To właśnie w nim mieli pracować robotnicy z krajów okupowanych, a także jeńcy z ZSRR i Jugosławii. W latach 80. mieściła się tu baza remontowa Wojewódzkiej Komendy Milicji.

Kilkaset metrów od dawnej siedziby Hochbergów stoi późnorenesansowy kościół św. Wawrzyńca. Data jego budowy to początek XVII wieku, później jeszcze go częściowo "poprawiano".

Dąbrowska parafia jest znacznie starsza, wzmiankowano ją już w XIII wieku. O długiej metryce świadczy także dość archaiczny patron, jakim jest Wawrzyniec z Rzymu.

Kościół, o dziwo, ma otwarte drzwi, więc można zajrzeć do środka. We wnętrzu barok łączy się z klasycyzmem. Ambona to późne rokokoko.

Spod kościoła można obejrzeć panoramę wioski. Zwraca na siebie uwagę niewielka remiza strażacka z drewnianą wieżą ćwiczeniową z przełomu XIX i XX wieku (straż pożarna pożarna w Dambrau funkcjonowała od 1896 roku).

Oczywiście jak w każdej podopolskiej miejscowości nie brakuje tutaj starych domów chylących się ku upadkowi.

Opuszczam Dąbrowę i piękną aleją kieruję się na wschód.

Przy polach stoi samotny krzyż.

Po kilku kilometrach dojeżdżam do Chróściny (Chrosczinna, Reisern). Mieszka tu więcej ludzi niż w Dąbrowie, lecz z powodu peryferyjnego położenia nie została siedzibą gminy (choć w przeszłości przez kilka lat istniała samodzielna gmina Chróścina).

Przy głównej drodze większość zabudowy ma co najmniej kilkadziesiąt lat. Sporo domów jest zamieszkałych i w przyzwoitym stanie.

Wiele najlepsze czasy ma już za sobą. Czasem można dowiedzieć się, w którym roku je wybudowano - ten bodajże posiada datę 1870 i nosił wówczas numer 10. Napis jest słabo czytelny, ale wydaje mi się, że postawił go Bauer Franz Gysa.

Inne detale chróścińskich domów: P. Wieuch 1896 i A. Bednorz 1932. Takich pamiątek jest dużo, tylko czasem ciężko je sfotografować nie wzbudzając niezdrowej reakcji u gospodarzy.

Dąbrowa posiada pałac, w Chróścinie znajdziemy pałacyk (dwór). Wybudowano go pod koniec XIX wieku dla właściciela tutejszego majątku, którym był niejaki Tadeusz Szymoński. Niestety, nie umiałem znaleźć więcej informacji o tym człowieku. Był Polakiem? Jeśli tak, to najprawdopodobniej z Wielkopolski. Posiadanie przez niego włości na Górnym Śląsku traktować należy jako ciekawostkę.

Pałacyk wyraźnie nawiązuje do architektury szwajcarskiej i alpejskiej. Dworek pełnił rolę siedziby rodowej, ale także willi wypoczynkowej.

Elementem typowo górnośląskim jest lauba. Obecnie w pałacyku mieści się Zespół Szkół.

W przypałacowym parku odkryjemy dwa stawy. Są starsze niż sam dworek, bowiem wzmiankowane jako hodowlane były już w połowie XIX wieku. Park niedawno został odnowiony i uzupełniony o "małą infrastrukturę turystyczną".

Po folwarku odziedziczono kilka budynków. Niektóre kompletnie przebudowano, z innych nadal korzysta się gospodarczo, m.in. hodując konie.

W centrum wioski musi stać kościół - tym razem pod wezwaniem Piotra i Pawła. Sama świątynia jest skromna, bezwieżowa, przypomina obiekty ewangelickie.

Znacznie ciekawsza jest dzwonnica bramna - konstrukcja gotycka z XV wieku, więc zabytek nie tak powszechny w tym rejonie. Górną część zrekonstruowano w ubiegłym stuleciu. Niestety, od dłuższego czasu wieża zapaskudzona jest religijnym banerem - czy farorz naprawdę myśli, że przyciągnie on jakieś nowe owieczki?? Ogromny krzyż także wydaje się zbędny, chyba wszyscy wiedzą, że z tyłu mają kościół.

Teren przed kościołem wypicowano i wyremontowano także ceglaste budynki, które tam stoją.

Między drzewami leży płyta z Pomnika Poległych. Kiedyś miał on formę stojącą, ale po wojnie pomnik zniszczono (znajdował się niedaleko wieży). Być może tę najważniejszą część przechowali mieszkańcy albo przeczekała złe czasy gdzieś w mniej widocznym miejscu. Na górze wyryty Krzyż Żelazny z monogramem Wilhelma II z okresu Cesarstwa Niemieckiego.

Kościół jest młodszy niż w Dąbrowie - powstał w 1792 roku po pożarze poprzednika z wykorzystaniem fragmentów ścian. Wyposażenie barokowe, nieco zubożone w porównaniu ze stanem przedwojennym (inny ołtarz główny, brak ambony).

Stacje drogi krzyżowej. Podejrzewam, że kiedyś posiadały też napisy, które usunięto lub zamalowano.

Plebania za murem, też wiekowym (możliwe, że część pochodzi z okresu stawiania dzwonnicy).

Nowy Pomnik Poległych w II wojnie światowej. Według inskrypcji złożyli się na niego obecni i dawni "chróścinianie/reisernowcy".

Na cmentarzu zachowało się kilka starych grobów. Krzyż ma dwujęzyczny napis, zadbane są nagrobki księży (to akurat norma).

W Chróścinie stały kiedyś blisko siebie dwa drewniane wiatraki typu "koźlak". Do dziś przetrwał w formie ruiny jeden, pochodzący z połowy XIX wieku. Drugi rozpadł się gdzieś w latach 70. ubiegłego stulecia. W całym województwie są tylko cztery takie wiatraki (dwa przeniesiono do skansenu, więc im zagłada nie grozi).

Wiatrak przestał spełniać swoją rolę po włączeniu Śląska w granice Polski. Położony na prywatnej posesji, odgrodzony murem. Zdaje się, że w żaden sposób nie jest obecnie chroniony, bo z rejestru zabytków go... skreślono. Tak na naszych oczach umiera historia.

Wczoraj postanowiłem zajrzeć pod pałac w Dąbrowie, aby sprawdzić, czy po ponad roku coś się tam zmieniło. To tylko pretekst, bo byłem niemal pewien, że nie i generalnie miałem rację. Choć nie do końca.

Pałac żadnych nowych prac remontowych się nie doczekał.

Te spiralne kominy to ponoć ewenement na skalę europejską, ale raczej nie jedyne na kontynencie (jak gdzieś napisano), bo chyba widziałem już takie u Czechów i chyba u Słowaków.

Co się zatem zmieniło, jeśli nie fasada? Otóż w ciepłych miesiącach pojawiła się możliwość zwiedzania pustych wnętrz, otwarto także dla wszystkich park pałacowy. Spacer po nim odpuściłem, bo pogoda do tego nie zachęcała.

Przyjrzałem się za to dokładnie tarasowi od północnej strony - to prawdopodobnie było kiedyś główne wejście do pałacu, obecnie jest zamurowane.