Zimowe Opole: centrum i Muzeum Wsi Opolskiej.

Nie jest łatwo w ostatnich latach zobaczyć Opole w zimowej szacie. Przykładowo rok temu w ogóle nie było tu zimy, jeśli nawet jakiś śnieg spadł, to topniał w ciągu kilku godzin. W 2021 aura trochę się zrehabilitowała i przyniosła co najmniej kilkanaście dni z białym puchem. Oczywiście wiele osób narzekało, że ślisko, zimno, zaskoczeni drogowcy i kierowcy, ale ja byłem zachwycony, zwłaszcza jeśli udało się połączyć śnieg ze słońcem 😏. Zapraszam zatem na dwa spacery po historycznej stolicy Górnego Śląska.

Podczas pierwszego z nich śniegu było jeszcze niedużo. Zaczynam fotografowanie od placu Daszyńskiego, kiedyś nazywającego się Friedrichsplatz.

Na początku XX wieku założono tu park, a na środku wybudowano chyba najładniejszą fontannę w mieście, zwaną Opolską Ceres. Przez wiele lat grupę rzeźb zwieńczył miedziany baldachim, ale zniknął mniej więcej w czasie wyzwalania Oppeln.

Oprócz rzeźby bogini mamy tutaj także kilka innych postaci, w tym dwóch rybaków. Ich wzajemna zażyłość sprawiła, że wśród miejscowych skwer ten znany jest jako "plac Pedała" 😏.

Wschodnia pierzeja placu składa się z monumentalnych budynków, m.in. dawnej szkoły (pierwotnie ewangelickiej, potem powszechnej). Nad drzwiami można dostrzec ślad po skutych niemieckich napisach.

Różowożółty gmach Sądu Okręgowego (w przeszłości przez pewien czas pełnił funkcję siedziby Reichsarbeitsdiens - Służby Pracy Rzeszy). Na fasadzie zachowało się kilka płaskorzeźb, w tym ciekawa figura wojownika z tarczą zawierającą herb Opola.

Kilkaset metrów od Placu Pedała położony jest ten najgłówniejszy, czyli Plac Wolności. Za Niemca Regierungsplatz posiadał znacznie gęstszą zabudowę, obecnie dominuje na nim Baba na byku, czyli Opolska Nike, a oficjalnie Pomnik Bojownikom o Polskość Śląska Opolskiego z 1970 roku. Co prawda w Opolu tych bojowników prawie nie było, ale przecież liczą się dobre intencje.

Większość otaczających go dziś obiektów wybudowano po ostatniej wojnie. Jednym z wyjątków jest biurowiec "Europa", który częściowo przetrwał, a częściowo odtworzono go w stanie przypominającym oryginał.

Ten park w Oppeln nie istniał. Jego miejsce zajmował stary budynek rejencji, zniszczony w 1945 roku, a ruiny rozebrano dziesięć lat później. Pozostały po nim tylko piwnice zasypane warstwą ziemi.

Psychodeliczna peerelowska fontanna, a z tyłu wieża ratuszowa. Siedziba władz miejskich była jednym z nielicznych budynków, który niemal nie ucierpiał podczas przechodzenia frontu.

Ze zwykłej komunalnej kamienicy zostawiono fasadę i przekształcono ją w nowoczesną bibliotekę miejską. Szkoda tylko, że z takim patronem...

Idziemy nad pobliską Młynówkę (Mühlgraben), dawne główne koryto Odry, często mylnie brane za kanał. Jeszcze na początku ubiegłego stulecia na Młynówce działał port przeładunkowy.

Pokazałem najładniejszą opolską fontannę, teraz pora na najładniejszą przeprawę: most Groszowy, ewentualnie Zielony Mostek (Regierungsbrücke, Neue Mühlgrabenbrücke, Pfenningbrücke). Kiedyś pobierano na nim opłatę za przejście, stąd nazwa.

Spacerując wzdłuż Młynówki w kierunku północnym dojdziemy do żółtego Mostu Zamkowego (Schloßbrücke). Jest on starszy od zielonego, przerzucono go w połowie XIX wieku.

Następny odcinek to jeden z najbardziej urodziwych zakątków Opola, nazywany opolską Wenecją. Gruba przesada, ale nie da się ukryć, że odbijające się w wodzie kamienice wyglądają ładnie. Kremowy budynek z prawej strony to stara synagoga, obecnie siedziba TVPiS.

Charakterystyczna wysoka kamienica: na parterze działa pub, w którym spędzało się wiele wieczorów i nocy w czasach studenckich 😉.

Śluza z 1886 roku.

Statki na Młynówce pływają teraz bardzo rzadko. Prędzej spotkamy tam pływającą restaurację.

Otwierana brama to pokłosie "powodzi tysiąclecia", która zalała sporą część Opola. Po tym wydarzeniu zainwestowano w infrastrukturę mającą chronić przed kolejną katastrofą.

Młynówka wpływająca do Odry. Cypel zwieńczy flaga Górnego Śląska (i Opola) oraz białoruski słupek graniczny, a na drugim brzegu tzw. bliskie Zaodrze (Odervorstadt).

Kręcenie się po centrum zakończymy przy murach obronnych (większość widocznych to współczesna konstrukcja, obudowano ocalałe starsze fragmenty). Strzelające w niebo wieże należą do katedry z XV wieku (same wieże są znacznie młodsze, to neogotyk).

Baszta Artyleryjska po renowacji wygląda karykaturalnie.

Na drugą część wpisu przeniesiemy się do dzielnicy Bierkowice (Birkowitz, Birkental), gdzie położone jest Muzeum Wsi Opolskiej, najstarszy skansen na Śląsku. Zobaczyć można w nim zabudowę drewnianą reprezentującą "Śląsk Opolski". Specjalnie użyłem cudzysłowu, gdyż pod tym terminem może kryć się wiele różnych pojęć, a jako osobny region on właściwie nie istnieje. Obecnie określenie to używane jest zazwyczaj jako synonim województwa opolskiego, a to błąd, gdyż w jego skład wchodzą tereny, które leżą nie na Śląsku, ale na ziemi wieluńskiej. Pozostałe ziemie województwa to w większości Górny Śląsk, w mniejszości Dolny Śląsk. Jest to typowy zlepek kilku krain historycznych, które w przeszłości pod względem kulturowym i etnograficznym łączyło niewiele albo nawet nic. Tutaj wrzucono je do jednego worka jako jednostkę administracyjną i - żeby bardziej pomieszać - chodzi o województwo w granicach z lat 1950-1975, kiedy to posiadało ono jeszcze powiat raciborski 😛. Dodatkowo dawniej pod pojęciem "Śląsk Opolski" miano na myśli rejencję opolską, która to posiadała zupełnie inny kształt niż współczesne województwo, bo obejmowała cały czarny Śląsk aż po Brynicę i Wisłę, w okresie międzywojennym sięgała Bytomia, Gliwic i Zabrza, a nigdy nie należał do niej powiat brzeski i namysłowski. 

Teoretycznie w skansenie zgromadzono zatem obiekty z różnych stron województwa (w granicach sprzed gierkowskiej reformy, więc z ziemią raciborską, a bez nabytków z reformy w 1999), w rzeczywistości mamy nadreprezentację budynków z okolic Namysłowa (czyli Dolnego Śląska) i Olesna, za to wyjątkowo mało z centralnej ziemi opolskiej. Możliwe, że to wynik szybszej urbanizacji terenu wokół stolicy rejencji, więc i szybciej znikała drewniana zabudowa.

Po tym przydługim wstępie, w którym podzieliłem się moją opinią odnośnie burdelu dotyczącego zasięgu ekspozycji 😏, zapraszam do gmachu wejściowego muzeum. To nowoczesny obiekt sprzed kilkunastu lat, stylizowany na chałupę chłopską. Mnie się podoba, ciekawe połączenie współczesności i tradycji, otrzymał nawet jakąś nagrodę w konkursie architektonicznym.

 

Zdjęcia ze skansenu są o dwa tygodnie późniejsze niż z centrum miasta: przybyło śniegu i mrozu, ale w słońcu minus ośmiu stopni prawie się nie czuło. A że dotarłem tu w poniedziałek, to nie musiałem płacić za bilet (dzień darmowy), który i tak nie kosztuje bardzo dużo, gdyż trzy złote - poza głównym sezonem chałupy są zamknięte i można jedynie spacerować pomiędzy nimi.

Obok kas i kanciapy ochroniarza ustawiono drewniany ołtarz Stanisława Majewskiego. Ładny, z nurtu ludowej sztuki nieprofesjonalnej, a nawiązującej do ołtarzy średniowiecznych. Co ciekawe, ołtarz powstał na zamówienie pewnego niemieckiego kolekcjonera, ale zamiast do niego trafił do polskiego muzeum, a w 2018 kupiło go Opole.

Plan skansenu. Ułożenie budynków ma odzwierciedlać ich położenie w województwie, choć - jak wcześniej wspominałem - w wielu przypadkach historycznie nic ich wzajemnie nie łączy, a w przypadku "regionu namysłowskiego" trudno w ogóle pisać o "wsi opolskiej", skoro tamte rejony zawsze były związane z Wrocławiem, a nie Opolem.

Muzeum powstało na dawnym poligonie. W latach 60. ubiegłego wieku był to teren pokryty częściowo betonem, płaski, mało zarośnięty. Aby podnieść jego atrakcyjność i autentyczność dokonano wielu prac melioracyjnych, nasadzono drzewa, podniesiono poziomy gruntu.  Wszystko po to, aby zwiedzający miał wrażenie poruszania się po prawdziwej wiosce sprzed lat.

Dziś w skansenie brak innych turystów, panuje przyjemna cisza i spokój i człowiek rzeczywiście czuje się, jakby przeniósł się w czasie do jakiejś wiejskiej osady z przełomu 19. i 20. stulecia.

Drewniane wiatraki, kiedyś częsty element krajobrazu rejencji opolskiej. Te dwa koźlaki pochodzą z bliskiej okolicy: z Grotowic (Gräfenort, dziś dzielnicy Opola - na prawo) oraz z Dobrzenia Wielkiego (Groß Döbern, na lewo).

Jedyna świątynia w muzeum - kościół z Gręboszowa (Grambschütz, powiat namysłowski). Wznieśli go ewangelicy około 1613 roku.

Otaczają go drewniane krzyże oraz kilka połamanych nagrobków kamiennych, co akurat dobrze oddaje stan wielu niemieckich nekropolii w województwie.

Najbliższe gospodarstwo ma według mapy przedstawiać "region nyski". To nie do końca prawda, gdyż dwa obiekty stały co prawda kiedyś w Starym Lesie (Altewalde), czyli rzeczywiście w powiecie nyskim, natomiast dwa pozostałe są z Rudziczki (Riegersdorf) w powiecie prudnickim. Czyli pół z Dolnego, a pół z Górnego Śląska, ale pewnie z racji bliskości geograficznej złączono je w jedno aby było wygodniej.

Niewielki budynek po lewej to piec piekarski z 1844 roku.

Bardzo ładna chałupa z Radłowa (Radlau, Riegersdorf; powiat oleski). W oryginalnej lokalizacji służyła jako "szpital", czyli miejsce zamieszkania ludzi starych i niedołężnych.

Kuźnia z Ziemiełowic (Simmelwitz, powiat namysłowski) z 1726 roku. Ściana pełna dziur wielkości palca (korniki, odpryski ognia?) oraz mała wystawka sprzętu (na zdjęciu kombajn do zbioru kartofli Lanz Mk20).

Ścieżki odśnieżał jakiś szalony traktorzysta. A przed nami chałupa ze Sternalic (Sternalitz, Ammern, powiat oleski). Jej wnętrza wykorzystano do odtworzenia szkoły wiejskiej.

"Schlesische Provinzial-Feuersozietät" (Śląskie Prowincjalne Towarzystwo Ogniowe) założone w 1742 z rozkazu króla Fryderyka Wielkiego tuż po podbiciu Śląska przez Prusy. Każdy gospodarz był zobowiązany do płacenia składki ubezpieczeniowej, musiał też posiadać na wyposażeniu drabinę, wiadro ze skóry i tzw. haki lodowe do rozbijania zimą lodu.

Zagroda z powiatu oleskiego, nadal zamieszkała 😏.

Chałupa z Wichrowa (Wichrau, Windenau, powiat oleski), nazywana "chałupą wyrobnika". Wybudował ją z najtańszych materiałów i zamieszkiwał ktoś z wiejskiej biedoty, położona była poza wsią, a jej właściciel pełnił prawdopodobnie funkcję stróża nocnego lub gońca. Ostatni mieszkańcy opuścili ją około 1950 roku.

Dom z Nowych Karmonek (Neu Karmunkau, Neu Karmen, ponownie powiat oleski) z 1876 roku. Połączenie w jednym budynku funkcji mieszkalnych i gospodarczych. Kłódka tu nie pasuje, zbyt nowa.

Kładką nad rzeczką opodal krzaczka.

Piętrowy spichlerz z Domaszowic (Noldau, powiat namysłowski).

Skromna chałupa z Kozub (Kosuben, Dammrode, również powiat namysłowski). Wzniesiona w 1850 roku.

Kto ma ochotę się pohuśtać?

W samym środku skansenu zaprojektowano gospodarstwo składające się z obiektów pochodzących zarówno z powiatu opolskiego, jak i namysłowskiego i kluczborskiego. Domostwo pochodzi z Antoniowa (Antonia). Skansen to jego trzecia lokalizacja, bowiem w 1939 przesunięto chałupę o kilkaset metrów, z dala od terenu zalewowego. Nie wiem czy oryginalnie posiadała laubę, na starych zdjęciach jej nie widać.

Okazały młyn ze Starych Siołkowic (Alt Schalkowitz, Alt Schalkendorf). Nie wiadomo kiedy go wybudowano, wiadomo, że w 1832 przeniesiony został w dół rzeki Brynicy, dostawiono też do niego murowaną część mieszkalną, której nie odtworzono w skansenie. Pracował do lat 50. ubiegłego wieku, dziś napędzany jest sztucznie utworzonym strumieniem.

Zaglądam przez okno do jednego z wnętrz, a tam wybebeszona pościel!

Największe obiekty skansenu to dwa spichlerze. Pierwszy z nich wybudowano w Sławięcicach (Slawentzitz, Ehrenforst), obecnie dzielnicy Kędzierzyna-Koźla. Jest stary, prawdopodobnie ściany pochodzą z 1610 roku, natomiast dach z przełomu XVIII i XIX wieku. Zawsze się zastanawiam, czy przy takich wymianach elementów mamy jeszcze do czynienia z oryginałem, czy już tylko z rekonstrukcją?

W 1773 roku wybudowano z kolei spichlerz folwarczny w Grudyni Małej (Klein Grauden, powiat kędzierzyński). W głównym sezonie organizuje się w nim wystawy czasowe.

Opolski skansen, jak większość tego typu instytucji w Europie, posiada głównie obiekty z drewna, bo takie łatwiej przenieść w inne miejsce. Są jednak dwa wyjątki od tej reguły, a przynajmniej na takie wyglądają i również są to spichlerze. Mniejszy przywieziono z Ligoty Książęcej (Herzoglich Ellguth) w powiecie raciborskim. Od ponad 40 lat to już nie jest żaden "Śląsk Opolski", więc zgodnie z zasadą terytorialności powinni go teraz spakować i odesłać do Chorzowa 😏. Daszek nie jest związany konstrukcyjnie z resztą budynku i w razie pożaru można było go łatwo usunąć.

Większy spichlerz przywędrował z Głogówka (Oberglogau, powiat prudnicki). Bardzo ładny, służy do wystaw czasowych (czerwone jajko sugeruje, że chodzi o pisanki). Na pierwszy rzut oka wygląda na konstrukcje murowaną, ale to tylko złudzenie - podobnie jak w przypadku Ligoty Książęcej są to spichlerze drewniane, a jedynie z zewnątrz oblepione gliną, która chroniła przed pożarem.

I to koniec spaceru. Zajął nieco ponad godzinę, ale gdyby wnętrza były otwarte, to pewnie należałoby dorzucić co najmniej drugą (w sumie w skansenie stoi obecnie 49 budynków). Bardzo przyjemnie się wędrowało, w naprawdę sielskiej atmosferze 😏.

Dostępny tylko od strony ulicy jest jeden obiekt - karczma z Przewoza (Przewos, Fährendorf, powiat kędzierzyński). Kiedyś obsługiwała podróżnych korzystających z działającego na Odrze promu. Ostatnim właścicielem karczmy, wybudowanej pod koniec XVIII wieku, był niejaki Karol Malajka, który prowadził ją od 1922 aż do podobno... 1970 roku! Za Gierka nie miał już sił (co nie dziwi), pogarszał się także jej stan, więc sprzedał ją Muzeum Wsi Opolskiej. W nowym miejscu otworzyła się pod nazwą "Karczma u Karola Malajki", jednak jakiś czas temu ktoś uznał, że to zbyt wieśniacko, więc obecnie to "Restauracja 174 Food and Wine". Prawda, że światowo?

Kończąc pisać ten tekst spoglądam za okno: śniegu już prawie nie ma, temperatura grubo nad zerem. Śpieszmy się kochać zimę, tak szybko odchodzi.