Budziszyn, stolica Górnych Łużyc.

Budziszyn (Bautzen, Budyšin) to jedno z tych miast, o którym wielokrotnie czytałem i często obok przejeżdżałem, ale jakoś nigdy nie było okazji, aby je zwiedzić. Jesienią postanowiłem w końcu do niego zajrzeć.

Na powitanie najlepiej nadaje się most Friedensbrücke przerzucony nad Szprewą, skąd jest piękny widok na starówkę i pozostałości obwarowań.

Kamienny kościół zwie się Michaeliskirche i pochodzi z XV wieku. Na lewo od niego Alte Wasserkunst, renesansowa wieża wodna, która wydaje się krzywa i to nie tylko wina obiektywu. Kolejna, młodsza wieża wodna, wznosi się na prawo.

Nad miastem góruje katedra św. Piotra, z kolei żółty obiekt w środku to ratusz.

Budziszyn, choć położony w Saksonii, uznawany jest także za nieformalną stolicę Górnych Łużyc i jest jednym z centrów kulturowych Serbołużyczan. W związku z tym na budynkach użyteczności publicznej, dworcu oraz przy nazwach ulic umieszczone są tablice w języku łużyckim. Wszystko to wydaje się jednak jedynie dekoracją, ponieważ nie słychać, aby ktokolwiek go używał w normalnych rozmowach. Podczas wizyty nie usłyszeliśmy go ani razu, również łużyckie napisy nieurzędowe prawie nie istnieją. Łużyczanie oczywiście tu żyją, ale wielowiekowa germanizacja i asymilacja sprawiła, że stali się niewielką mniejszością w swojej ojcowiźnie (szacuje się, że stanowią ledwie 5-10% mieszkańców Budziszyna).

Taka ciekawostka językowa - pomimo, że nazwa "Bautzen" pojawiła się już w 16. stuleciu, to jednak aż do 1868 roku miasto oficjalnie nazywało się "Budissin".

O tym, że znajdujemy się także na terenie dawnego NRD przypomina sygnalizacja świetlna z charakterystycznymi Ampelmännchen - "ludzikami ze świateł" 😊.

Schodzimy nad Szprewę. Stąd wieża wodna robi nawet większe wrażenie niż z mostu.

 

Mühltor - najmniejsza ze średniowiecznych bram. Wybudowana w XV wieku po dwukrotnych napadach husyckich na miasto.

Kamień przy kościele luterańskim to jeden z nielicznych nieurzędowych napisów łużyckich, który miałem szczęście zobaczyć. Jeszcze sto lat temu zdecydowana większość Serbołużyczan wyznawała protestantyzm, obecnie zaś dominuje katolicyzm (rzecz jasna wśród tych, którzy są członkami jakiegokolwiek zorganizowanej religii).

Bardzo mi się spodobał ten zegar wodny 😊.

Budziszyńska starówka to całe rzędy kolorowych, odremontowanych domów. Trudno uwierzyć, że o miasto rozegrała się jedna z ostatnich bitew II wojny światowej w Europie: w kwietniu 1945 roku szturmowały je oddziały radzieckie i polskie. Atakujący ponieśli ogromne straty (dla Polaków były one największe od zakończenia kampanii wrześniowej), natomiast Niemcy odnieśli swoje ostatnie zwycięstwo w udanej kontrofensywie. W wyniku walk zniszczony został spory procent zabudowy, przy czym znaleźć można bardzo różne dane - od 33 aż do 77%!

 

Wśród nich zwraca na siebie uwagę ruina klasztornego kościoła franciszkanów. W swojej historii płonął trzykrotnie i po ostatnim takim wydarzeniu - w 1598 roku - już go nie odbudowano, zwłaszcza, że w okresie reformacji klasztor zamknięto, a mnichów pogoniono. W czasie wojny trzydziestoletniej osiedliła się w nim uboga ludność i wybudowała małe domki. Osiedle biedoty przetrwało aż do końca XIX wieku, kiedy to... strawił je pożar.

Budziszyn jako gród istniał już w X wieku. Początkowo słowiański, potem podbity przez Niemców, którzy na wzgórzu nad Szprewą wznieśli zamek (Ortenburg). Kilkaset lat później przebudowano go na rozkaz Macieja Korwina, bo przez pewien czas Łużyce znalazły się w granicach Królestwa Węgier. Twierdza ma również epizod związany z historią Polski - w 1018 roku zawarto w niej pokój (zwany - a jakże - budziszyńskim) pomiędzy cesarzem Henrykiem a Bolesławem Chrobrym. Traktat ten przyznawał tereny Łużyc księciu Polan.

Część zamku zajmuje Muzeum Serbskie. Generalnie to trzeba napisać, iż Serbołużyczanie od niemal tysiąca lat mieli przerąbane. Już w średniowieczu pojawiły się zakazy używania łużyckiej mowy i trwała regularna niemiecka kolonizacja. Łużyczanami gardził sam Luter, określając ich jako "najgorszy ze wszystkich narodów". W czasie wojny trzydziestoletniej oraz podczas zarazy dżumy umarła połowa (!) całej słowiańskiej ludności. W części Łużyc znajdującej się w Brandenburgii zabroniono używania łużyckiego nawet w czasie nabożeństw, nakazano zniszczyć wszystkie księgi religijne w tym języku. Lepiej mieli Łużyczanie w Saksonii, gdzie dla odmiany przez pewien czas łużycki wspierano jako... narzędzie walki z kontrreformacją. Zjednoczone Niemcy także nie patrzyły łaskawym okiem na niegermańskich obywateli. Formalnie ich ochronę zagwarantowano w konstytucji Republiki Weimarskiej, w praktyce pozostała ona głównie na papierze. Rządy Hitlera to kolejne brutalne prześladowania, istniały plany przesiedlenia wszystkich Łużyczan do Polski. W Niemieckiej Republice Demokratycznej komuniści oficjalnie popierali swoją mniejszość, w rzeczywistości nadal trwała germanizacja połączona w dodatku z kolektywizacją. Trudno się dziwić, że co jakiś czas wśród Łużyczan pojawiały się pomysły oderwania się od władz w Berlinie i, na przykład, dołączenia do Czechosłowacji. Dopiero od trzydziestu lat można mówić o realnej trosce o zachowanie łużyckiej kultury i języka, lecz może być już na to za późno...

Bardzo ładna gotycka brama Macieja (Matthiasturm) zbudowana na polecenie króla Macieja Korwina. Od strony miasta zdobi ją płaskorzeźba z wyobrażeniem monarchy.

Pora na najważniejszy zabytek sakralny - wspominaną na początku katedrę św. Piotra. Kościół jest najstarszy na Górnych Łużycach i jednym z najstarszych i największych w całej Saksonii. Wybudowany został w miejscu starszego parafialnego, a oficjalnie konsekrowano go w 1221 roku.

Niezwykłość świątyni polega na tym, iż jest tzw. kościołem symultanicznym, czyli używanym przez dwa różne odłamy chrześcijaństwa, w tym przypadku rzymskich katolików i ewangelików. Kościoły takie istnieją przede wszystkim w Niemczech, w innych krajach to rzadkość (choć zdarzają się w Polsce takowe cerkwie, a najsłynniejszymi obiektami na świecie są bazylika w Betlejem oraz bazylika Grobu Bożego w Jerozolimie).

Budziszyńska katedra oficjalnie ma taki status od 1543 roku. W uproszczeniu wygląda to tak, iż prezbiterium z ołtarzem głównym należy do katolików, a główny korpus do luteran. Każde wyznanie ma za to swoje własne organy (ale do siebie dopasowane brzmieniowo 😏).

Część ewangelicka: ambona, empora organowa i "loża książęca", z której książę nie korzystał.

Katolicki ołtarz główny i ewangelicki ołtarz boczny.

Epitafium poległych w 1870 roku - na wojnie z Francją, a także jeden na Bliskim Wschodzie.

Budziszyńskie wieże dawnych murów miejskich: od lewej Schülerturm, Wendischerturm oraz Reichenturm.

Ta ostatnia, Bogata wieża, rzeczywiście jest krzywa - jej odchylenie od pionu wynosi 144 centymetry. Barokowe zwieńczenie przyozdobiono herbami Elektoratu Saksonii oraz miejskim. Choć równie dobrze może to być herb Łużyc, gdyż są takie same.

Na szczycie działa punkt widokowy, więc płacę kilka euro i włażę po kilkuset schodach na górę. Panorama miasta całkiem sympatyczna.

To wygląda jak wielka prowizorka 😏.

Reichenstraße - główny deptak Budziszyna.

Wendischer Turm oraz białe dawne koszary, obecnie urząd finansowy.

Trochę nowej zabudowy w południowych dzielnicach plus zielone wzgórza Pogórza Łużyckiego (Lausitzer Bergland).

Katolicki kościół Liebfrauenkirche, z którego korzysta głównie mniejszość serbska, zatem celowe byłoby użycie także nazwy w ich języku (Cyrkej našeje lubeje knjenje).

I jeszcze spojrzenia na trochę dalsze okolice - niebieska tafla sztucznego zbiornika Talsperre Bautzen i horyzont z kominami elektrowni Boxberg.

W drodze do samochodu zaglądam jeszcze na rynek, gdzie uchowała się fontanna z ciekawymi rytami po bokach.

Ratusz z XVIII wieku w prawie pełnej krasie.

Na kolejnej z wież obronnych (Lauenturm) zobaczymy płaskorzeźbę z konnym przedstawieniem Alberta I. Monarcha ten, podobnie jak jego bratanek Fryderyk August III, ostatni dotychczasowy król Saksonii, zmarł w swojej śląskiej posiadłości pod Wrocławiem.

Wizytę w centrum zakończyliśmy, ale przed opuszczeniem miasta zajeżdżamy jeszcze do dzielnicy Seidau (Židow). Do 1922 roku była to samodzielna wioska, obecnie geograficznie bliskie przedmieście, lecz znacznie tu spokojniej niż na nieodległej starówce. Niska zabudowa, szkoła, dzieciaki szalejące po boisku i kaplica na zboczu dawnego grodziska.

Ładny stąd widok na zamek oraz domki nad Szprewą.

Grodzisko, na którym znaleziono ślady osadnictwa kultury, nomen omen, łużyckiej, częściowo zaadaptowano na ogród działkowy, a pozostałą część zajmuje cmentarz. Wchodzi się na niego przez bramę będącą jednocześnie Pomnikiem Poległych.

Nekropolia jest cicha, uporządkowana i zadrzewiona. Przechadzamy się pustymi alejkami przyglądając się nagrobkom. Wiele z nich (w przypadku nowszych większość) nie posiada żadnych religijnych symboli.

Ha! Czyli Kloss jednak istniał naprawdę! Zawsze w to wierzyłem.

Jedyny grób z napisami po serbołużycku. Ale nie ma się co dziwić, spoczywa w nim jeden z przywódców łużyckiego odrodzenia narodowego Jan Arnošt Smoler oraz jego rodzina.

I na tym zakończymy wycieczkę po Budziszynie. Miasto na pewno warte jest kilkugodzinnych odwiedzin, zwłaszcza, że można do niego łatwo i szybko dotrzeć autostradą spod granicy.