Śląskie niedaleko: Biała (Zülz).

Biała (Zülz) to niewielkie, liczące niespełna 2,5 tysiąca mieszkańców miasto, położone w powiecie prudnickim. Miejscowość raczej rzadko odwiedzana przez turystów, choć leży przy dawnym trakcie handlowym z Nysy do Krakowa, a obecnie przy drodze wojewódzkiej prowadzącej w kierunku granicy czeskiej. Kilkanaście lat temu wybudowano obwodnicę dzięki której całkowicie omija się centrum i podziwia się je głównie zza okien samochodu.

Białą zakładano dwukrotnie - już w XII wieku powstało tzw. Stare Miasto (Altstadt). W kolejnym stuleciu ponownie lokowano osadę na pobliskim wzniesieniu, przyjęła ona nazwę Bela oraz Zülz, gdyż koloniści pochodzili głównie z Rzeszy. Z taką datacją Biała jest jednym z najstarszych ośrodków na Śląsku i w Polsce (choć oficjalne nadanie praw miejskich nastąpiło dopiero w 1311 z rąk książąt opolskich). Późniejsze dzieje nie różnią się zbytnio od historii reszty Śląska: wojny husyckie, przejście pod panowanie królów czeskich, wojna trzydziestoletnia, wojny śląskie, włączenie w granice Prus i wreszcie ostatni, niszczycielski konflikt, a potem kolejna zmiana granicy. Regionalną odmianą była... wojna piwna 😛. W 1704 nastąpiło starcie pomiędzy Zülzanami a pułkownikiem o nazwisku Cebulla, który sprzedawał złoty trunek wbrew regulacjom. Niestety, o końcowym wyniku źródła milczą.

Zwiedzanie Białej zaczynamy od wizyty... przy ogródkach działkowych. Pomiędzy grządkami i sławojkami strzela w niebo wieża ciśnień z 1913 roku.

Są stąd ładne widoki na miejscowość: centrum z kilkoma innymi wieżami...

...oraz Stare Miasto.

Podjeżdżam do tego ostatniego. Zgodnie z nazwą większość obiektów jest tu stara i raczej dość zaniedbana.

Jakiś dawny zakład??

Ten budynek wygląda mi na byłą szkołę. Dzisiaj handluje się tam sprzętem rolniczym i chyba urzędują lekarze.

Między ulicami znajduje się gotycki kościół św. Piotra i Pawła. Wzmiankowano go już w XIII wieku, ale potem kilkukrotnie przebudowywano.

Krzyż cmentarny ufundowała rodzina Barisch, a wykonał zakład kamieniarski z Głogówka.

Wśród nagrobków kilka ciekawych egzemplarzy: przykład powojennej polonizacji, nieznani żołnierze (dobrze, że jeszcze nikt ich nie wykopał i nie wywiózł) oraz solidny grobowiec Carla Hanke (imiennika dowódcy Festung Breslau).

Wnętrze kościoła nie jest duże - wyposażenie barokowe i neogotyckie. Uchował się też obraz z tekstem po niemiecku.

Wśród starej zabudowy wyróżnia się wyremontowana szkoła tysiąclatka. Między nią i świątynią krąży ustawicznie radiowóz (pewnie jedyny, bo spotkam go później również w innych miejscach), a policjanci uważnie mi się przyglądają. Obca rejestracja, obcy człowiek - a więc podejrzany. To było co prawda jeszcze kilka dni przed blokadą kraju, ale już wtedy niektórym palma zaczynała odbijać.

Widok ze Starego Miasta na centrum. Jedźmy i tam.

Bialski rynek przeszedł ostatnio "rewitalizację". W Polsce oznacza to, że powstaje kolejna betonowa pustynia, roślinność traktuje się jak największego wroga. No, ewentualnie dopuszczone są jakieś rachityczne krzaczki. Jeszcze w PRL-u rosło tu kilka drzew, na projekcie przebudowy także się one pojawiły, a potem... zniknęły. Czyli standard.

Wersja z czasów remontu i po. W upalne dni zapewne można smażyć na betonie jajka.

Wschodnia pierzeja została zniszczona podczas walk w marcu 1945 roku. Kamieniczki zastąpiono kwadratowymi klockami.

Ratusz też uległ zagładzie w ostatnich miesiącach II wojny światowej i w polskich czasach jego rolę pełni dawny hotel "Zur Goldenen Krone".

Obok drzwi powieszono tabliczki w języku niemieckim - to nie dziwi, gdyż w ostatnim wiarygodnym spisie z 2002 roku jako Niemcy zadeklarowało się ponad 40% mieszkańców. Dziwi natomiast tablica z językiem czeskim! Co prawda pewne osoby usiłowały mi wmawiać, że w gminie żyje mniejszość czeska, ale to oczywiście nieprawda - chodzi zapewne o gest w stronę miasta partnerskiego z Republiki Czeskiej.

Kręcę się po opustoszałych ulicach. Zabudowa jest bardziej ogarnięta niż w dzielnicy Stare Miasto, ale w wielu przypadkach widać lata zaniedbań. Czasem dzięki nim ocalał stary napis, na przykład zapraszający do skorzystania z usług GS-u.

Skromny kościół ewangelicki z XIX wieku, obecnie użytkowany przez wodociągi.

Wieża Bramy Prudnickiej (Neustädter Turm) czyli najlepiej zachowany element murów obronnych z XV wieku. Jak sama nazwa wskazuje tędy podążało się w kierunku Prudnika. Dach jest wynikiem remontu sprzed 13 lat, poprzedni spłonął w epoce Gierka.

Idąc wzdłuż murów (czasem widać ich fragment) mijam dawną szkołę.

Kolejne resztki obwarowań i chyba ruina baszty na kościelnym podwórku.

Najważniejsza świątynia Białej - kościół Wniebowzięcia NMP. Nieco młodszy niż ten na Starym Mieście. Niestety, drzwi były zamknięte.

Krzyż z 1901 roku. Wykonało się.

Zerkam to tu, to tam.

Dochodzę do największego pod względem rozmiarów zabytku Białej - żółtego zamku. Mieli go wybudować Piastowie opolscy w XVI wieku, ale nie jest to pewne, gdyż w tym czasie ród ten był już na wymarciu. Możliwe, że postawili go dopiero właściciele miasta z rodu Proskowski.

W XIX wieku zamek z rąk prywatnych odkupiło miasto i urządzało w nim kolejno seminarium nauczycielskie, szkołę dla dziewcząt oraz gimnazjum. Dzisiaj budowla znowu jest prywatna, zamknięta i wygląda kiepsko.

Poza centrum warto zajrzeć do parku zlokalizowanego na południe od Wieży Prudnickiej. Stoi tam Pomnik Poległych z 1922 roku. Został zniszczony lub uszkodzony po 1945 roku, nie wiem jednak jak mocno. W 1991 przy pomocy miejscowych Niemców zrekonstruowano go - na pewno tablice z nazwiskami ofiar są oryginalne, natomiast środkowa jest nowa: do odtworzonego napisu dodano inskrypcję poświęconą również II wojnie światowej.

W drugiej części parku znajduje się następny pomnik - Friedricha Ludwiga Jahna. Polacy płaskorzeźbę polityka/pedagoga usunęli, ale kamień się ostał. I tu w ostatnich latach przywrócono pierwotny wygląd.

Za parkiem wyrasta kilkumetrowy kopiec, nazywany od dawna Schwedenschanze. Miejscowa tradycja twierdzi, że chowano tu żołnierzy zabitych w wojnie trzydziestoletniej, lecz nic tego nie potwierdza.

Na jego zachodnim zboczu rozciąga się jeden z najstarszych żydowskich cmentarzy Śląska. Założono go przed 1622 rokiem - bo taki zachował się najbardziej leciwy nagrobek. Pochowano na nim w sumie około 3 tysięcy wyznawców Jahwe, po których pamiątką jest ponad 900 stel.

Żydzi przez kilka wieków byli liczącą się grupą - pod koniec XVIII wieku mogli stanowić nawet większość mieszkańców Zülz. Później ich procent spadał, ale w kolejnym stuleciu nadal było ich więcej niż np. ewangelików. Dopiero na początku ubiegłego wieku na skutek emigracji prawie zniknęli z krajobrazu, a rządów hitlerowców doczekało jedynie 12 osób. Posiadali także swoją synagogę, która spłonęła w czasie nocy kryształowej.

Cmentarz wpisano na listę zabytków, ale nie wygląda, aby z tego powodu był jakoś specjalnie chroniony - dom przedpogrzebowy i grabarza już nie istnieją, resztki ogrodzenia ledwo stoją.

Wyjeżdżając z miasta zatrzymuję się przy ulicy Opolskiej, aby zrobić kilka zdjęć z oddali. Mamy więc wieżę ciśnień wśród działek oraz centrum z kościołem i zamkiem.

Drugi obiekt związany z systemem wodnym stoi przy ulicy, a jakże, Wodnej (do niedawna Hanki Sawickiej). Jest to renesansowa wieża, dzięki której dostarczano wodę do zamku. Wybudowano ją około 1606 roku, należy do najstarszych na Śląsku.

Pode mną w dole interesujący budynek - dawna gospoda, zakład, pałacyk? I jeszcze ta neogotycka kapliczka.

Mój wzrok przyciągnął także sklep ze sprzętem gospodarczym: zdobią go napisy i malowidła z poprzedniej epoki, bo kto dziś się reklamuje sprzedażą "narzędzi czarnych" czy "łańcuchów gospodarczych"?

Na skrzyżowaniu z obwodnicą duży plakat, sygnowany podpisem marszałka województwa. "Dla rodziny". Tak. Dla rodziny, zwłaszcza swojej, zrobimy wszystko. I po co się ośmieszać czymś takim? Kolejna okazja do wyrzucania pieniędzy w błoto.